ΕΝΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Ή ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ;

Λουκάς Καβακόπουλος, 2004, από το βιβλίο Θεωρίες Συνωμοσίας

Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν αποτελούν διεξόδους των φόβων για περιστασιακές «εισβολές» (ξένων) στη φυσική τάξη των πραγμάτων. Στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι πλέον μια έκφραση της –όχι και τόσο αβάσιμης– υποψίας ότι η «φυσική τάξη» των πραγμάτων είναι αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας. Το ύφος της κουλτούρας της συνωμοσιολογίας έχει ανάλογα αλλάξει. Δεν είναι πλέον η παλαιότερη στερεότυπη βεβαιότητα για ένα συγκεκριμένο δαιμονοποιημένο εχθρό, αλλά μια κυνική και γενική αντίληψη της πανταχού παρουσίας –και ίσως την αναγκαιότητας– των μυστικών συνωμοτικών δυνάμεων σε έναν κόσμο που τα πάντα συνδέονται. Η βεβαιότητα έχει δώσει τη θέση της στην αμφιβολία και η συνωμοσία είναι πλέον η γενικά αποδεκτή κοσμοθεώρηση μιας εποχής που έχει μάθει να αμφιβάλλει για τα πάντα και για οποιονδήποτε.

Πίτερ Νάιτ, λέκτορας Αμερικανικών Μελετών, Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ

«Συνωμοσιολογία», σύμφωνα με τα συνθετικά του όρου (δηλαδή «συνωμοσία» και «λόγος»), είναι οποιαδήποτε ανάλυση, σχολιασμός, κριτική, αμφισβήτηση, συζήτηση, θεωρία, κτλ, πάνω σε κάποια υποτιθέμενη ή πραγματική συνωμοσία. Δηλαδή είναι μια «φιλολογία» των θεωριών συνωμοσίας.

Δυστυχώς, όμως, ο όρος έχει πάρει σήμερα μια διαφορετική, τελείως λανθασμένη έννοια. Κάποιοι έχουν δώσει στη «συνωμοσιολογία» έννοια ισοδύναμη με τις λέξεις «τρέλα» και «παράνοια». Δηλαδή θεωρούν ότι οποιοσδήποτε αναφερθεί σε μια μυστική συνεργασία (συνωμοσία) που δεν είναι γνωστή στους ιστορικούς ή αποδεκτή από την καθημερινότητα, τότε αυτός είναι είτε τρελός, είτε παρανοϊκός, είτε και τα δύο.

Όποιος τολμήσει να πει ότι υποψιάζεται ότι κάποιο πολιτικό γεγονός δεν είναι αυτό που δηλώθηκε επίσημα ή καταγράφηκε από τους ιστορικούς (όπως πχ στην περίπτωση που κάποιος αμφιβάλει ότι ο πόλεμος του 2003 στο Ιράκ δεν έγινε από μια συμμαχία που ενδιαφερόταν για την «απελευθέρωση του λαού του Ιράκ» ή για τον «εντοπισμό και την καταστροφή των χημικών όπλων του Σαντάμ» αλλά «για την εγκαθίδρυση μιας βάσης ελέγχου στη Μέση Ανατολή»), τότε χαρακτηρίζεται αυτόματα από τους «έγκυρους» ως «συνωμοσιολόγος», δηλαδή «τρελός» ή «παρανοϊκός». Κι όμως, ολοφάνερα, αυτό που υποστηρίζει, είναι πολύ λογικό, πολύ αληθοφανές και πολύ πιθανό.

Η συνωμοσιολογία όμως (η οποία δεν είναι, όπως είπαμε, μονάχα οι «θεωρίες συνωμοσίας» σχετικά με τα γεγονότα, αλλά και μια βαθύτερη ανάλυση της λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας και μια εποπτική μελέτη τους), είναι ολοφάνερα μια σημαντική διάσταση στην κατανόηση των γεγονότων. Σίγουρα κάθε σημαντικό γεγονός που δημιουργείται από μια πολιτική ομάδα κρύβει πίσω του μυστικούς στόχους, ψεύτικες πληροφορίες, στρατηγικές αποπροσανατολισμού των αντιπάλων κλπ, τα οποία καθιστούν κάθε «ευθεία ανάλυση» (δηλαδή ανάλυση βασισμένη στα «δεδομένα» – δεδομένα από ποιους;) εύκολα κατευθυνόμενη. Η συνωμοσιολογία δέχεται σαν μοναδικό δεδομένο ότι στα γεγονότα υπάρχουν μυστικά και ψέματα, οπότε εξερευνά χωρίς να μένει στο προφανές, χωρίς να περιορίζεται στο δεδομένο, «βουτώντας» σε βάθη τα οποία η συμβατική ανάλυση δεν μπορεί να πλησιάσει.

Αλλά ακριβώς εκεί είναι και το πρόβλημά της. Η «συμβατική ανάλυση» των γεγονότων (δηλαδή ο συνήθης συνδυασμός ιστορικής, κοινωνικής και «αστυνομικής» ανάλυσης) είναι αρκετά ώριμη για να εντοπίζει τα ίδια της τα λάθη, να γνωρίζει τις συνηθισμένες παρανοήσεις της και τα όριά της αντίληψής της, αφού είναι ένας αρκετά παλιός και χρησιμοποιημένος τρόπος κατανόησης των γεγονότων.

Αλλά ακόμη και μέσα από την υποτίθεται «ώριμη» συμβατική ανάλυση, πολλές φορές αθώοι καταδικάζονται άδικα ως ένοχοι, άνθρωποι πεθαίνουν, επαναστάσεις γίνονται χωρίς ουσιαστικό κέρδος για τον λαό και οι ένοχοι δεν συλλαμβάνονται ποτέ.

Η συνωμοσιολογία, από την άλλη, προχωρά στην ανάλυση μιας ακόμη διάστασης των πραγμάτων (της «μυστικής» διάστασης) αλλά είναι ένα σχετικά καινούργιο και ανώριμο πεδίο μελέτης, αφού αποστασιοποιημένοι μελετητές και αναλυτές των θεωριών συνωμοσίας δεν εμφανίστηκαν παρά πρόσφατα στην Ιστορία.

Ως καινούργιο είδος ανάλυσης θα μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι δικαιολογείται τα «λάθη του συστήματός της» να είναι σοβαρά και ίσως επικίνδυνα. Είναι εύκολο να καταδικάσει και να ενοχοποιήσει αθώους ή να αποδώσει δίκαιο σε ένοχους.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορριφθεί ως ένας ακόμη τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα. Αντίθετα, μια προσεκτική προσέγγιση της συνωμοσιολογίας ίσως μας δώσει τα απαραίτητα στοιχεία για μια καινούργια πολιτική θεωρία, η οποία θα μπορεί να αντιμετωπίζει τη δράση μυστικών εξουσιαστικών ομάδων, κάτι που καμιά πολιτική θεωρία μέχρι σήμερα δεν κατάφερε να κάνει. (Θύματα συνωμοτικών εξουσιαστικών ομάδων έπεσαν και τα λεγόμενα «αριστερά συστήματα» αλλά και τα «δεξιά συστήματα». Π.χ. η κομουνιστική επανάσταση του 1918 στη Ρωσία έδωσε την εξουσία σε μια συνωμοτική ελίτ που κατέλαβε το κομουνιστικό κόμμα [Στάλιν, Μπέρια, Χρουστσόφ] αλλά και ο σημερινός «αποκεντρωμένος» και «φιλελεύθερος» καπιταλισμός των Η.Π.Α. φαίνεται ένα παιχνίδι στα χέρια των Μονοπωλίων…)

Μια πολιτική θεωρία που θα εντοπίζει και θα αναλύει τη συνωμοτική δράση, που θα διδάσκει και θα αποκαλύπτει στους «φοιτητές» της τα μυστικά της υπόγειας εξουσίας, που θα παραδέχεται μπροστά στο πλήθος ότι αυτό είναι εύκολο να καθοδηγηθεί, ίσως δώσει στο κοινωνικό σύνολο τα δεδομένα για να καταλάβει το ίδιο το πλήθος με ποιους τρόπους θα μπορούσε κάποτε να κυβερνηθεί καλύτερα.

Ως συμπέρασμα των προηγουμένων, οι απόψεις ότι η συνωμοσιολογία είναι «σημείο των τρελών καιρών μας» ή «επικίνδυνη προσέγγιση προς την πολιτική» είναι άτοπες και –γιατί όχι– «αντιδραστικές» ως προς την εξέλιξη αυτής καθ’ αυτής της πολιτικής σκέψης.

Επίσης, τέτοιες αρνητικές θέσεις προκαλούν τις …συνωμοσιολογικές υποψίες ότι υπάρχουν όχι γιατί κάποια από τα συμπεράσματά της συνωμοσιολογίας είναι –πράγματι– ανώριμα, αλλά γιατί το «κατεστημένο» δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει μια ακόμη ανατρεπτική πολιτική θεώρηση. (Αυτή είναι μια ακόμη «συνωμοσιολογική» άποψη, γιατί προϋποθέτει την συντονισμένη δράση αυτού του κατεστημένου…)

Κάποιοι λοιπόν εκφράζουν την άποψη ότι η συνωμοσιολογία «είναι επικίνδυνη για το κοινωνικό σύνολο». Υπάρχει άραγε κάποια αλήθεια σ’ αυτήν την ιδέα;

Κατά τη γνώμη μου, η συνωμοσιολογία είναι ακριβώς τόσο επικίνδυνη και κακή όσο και ο ηλεκτρισμός. Όσο τη χρησιμοποιείς με το σωστό τρόπο και με αρκετή προσοχή, μπορεί να φωτίσει το χώρο γύρω σου και, ανάλογα με την ενέργεια που θα δώσεις, να τον φωτίσει τόσο δυνατά ώστε να διώξει σχεδόν όλες τις σκιές. Αν όμως απρόσεκτα την αφήσεις να «μπει μέσα σου», τότε ανάλογα με την έντασή της μπορεί να σε κάψει – και όχι μόνο εσένα, αλλά όλους τους ανθρώπους που ακουμπάς.

Ο ναζισμός είναι η ιστορική απόδειξη του τελευταίου, της «επικινδυνότητας» δηλαδή της συνωμοσιολογίας. Οι ναζιστές κρύβονται πίσω από πολλές θεωρίες συνωμοσίας. Αυτό δεν είναι τυχαίο, ούτε οφείλεται σε κάποιο «ψυχολογικό» φαινόμενο όπως πολλοί θα έσπευδαν να απαντήσουν, αλλά στο γεγονός ότι ο ναζισμός ήταν αδιάρρηκτα συνδεδεμένος με τη συνωμοσιολογία. Όπως και ο σημερινός αντισημιτισμός, ο ναζισμός βάσισε την κοσμοθεωρία του πάνω σε μια «θεωρία συνωμοσίας»: ότι οι κομουνιστές και οι Εβραίοι σχεδιάζουν να κατακτήσουν τον κόσμο. Εφαρμόζοντας τα μυστικά της συνωμοσιολογίας, αποφάσισε και ο ίδιος να συνωμοτήσει εναντίον τους. Ανέβηκε στην εξουσία με μια συνωμοσία (μέλη του ναζιστικού κόμματος έβαλαν το 1933 φωτιά στο γερμανικό κοινοβούλιο και κατηγορώντας τους κομμουνιστές ότι το έκαναν, κήρυξαν δικτατορία). Για να μη “κατακτήσουν οι Εβραίοι τον κόσμο συνωμοτικά”, προσπάθησε να τον κατακτήσει ο ίδιος. Προκάλεσε το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και στο τέλος οι αρχηγοί του είχαν την τύχη των θυμάτων τους: πέθαναν στην κρεμάλα, στο εκτελεστικό απόσπασμα ή αυτοκτόνησαν.

Πράγματι, αν ένα άτομο πιστέψει τυφλά σε μια θεωρία συνωμοσίας, αν αυτή η θεωρία κυριεύσει τη λογική του, είναι πολύ εύκολο να γεμίσει μίσος και αρνητικά συναισθήματα για ανθρώπους που δεν γνωρίζει, για τους υποτιθέμενους συνωμότες, είτε αυτοί είναι οι Εβραίοι, οι Αμερικανοί, οι Μασόνοι, το Ιερατείο, το Κατεστημένο, κλπ. Είναι πολύ εύκολο ένας απαίδευτος νους να γίνει «παρανοϊκός» από τη συνωμοσιολογία, όμως όχι γιατί αυτή είναι και η ίδια παρανοϊκή. Απλώς, η συνωμοσιολογία είναι εύκολο να δράσει αποπροσανατολιστικά, γιατί πολλές φορές δίνει εύκολες απαντήσεις, γενικεύοντας τις καταστάσεις.

Δηλαδή, όσο κι αν είναι πιθανό ότι κάποιοι Σιωνιστές πραγματικά θέλουν να κατακτήσουν τον κόσμο, γιατί σημαίνει αυτό κάτι κακό για τον Εβραίο γείτονά μας; Μήπως κάποιοι Έλληνες δεν θέλουν ή δεν θέλησαν κάποτε να κατακτήσουν τον κόσμο; Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι Έλληνες είναι ιμπεριαλιστές; Μας αξίζει κι εμάς ένα Ολοκαύτωμα για αυτό; Αν κάποιος καθηγητής στο Χάρβαρντ ή στην Οξφόρδη θεωρεί τον εαυτό του «αρχιερέα» του επιστημονικού σκηνικού και εκμεταλλεύεται τη θέση του για να εκμηδενίζει οποιονδήποτε πρεσβεύει κάτι διαφορετικό από το δόγμα του, γιατί αυτό βαραίνει και κάποιους άλλους, πραγματικά φωτισμένους επιστήμονες, γνήσιους «ανθρώπους της γνώσης», στους οποίους χρωστάμε αρκετά από αυτά που σήμερα γνωρίζουμε;

Ένα κριτήριο λοιπόν για την απόρριψη οποιασδήποτε θεωρίας συνωμοσίας είναι πάντα αυτή η άδικη γενίκευση, η οποία καταπίνει ολόκληρους λαούς και αναταράσσει ωκεανούς μίσους. Εξάλλου οι ναζιστές απέδειξαν ότι υπάρχουν πολλοί εκμεταλλευτές της συνωμοσιολογίας, οι οποίοι προωθούν μέσα από τις θεωρίες τους τις ύποπτες πολιτικές τους επιδιώξεις. Αυτό το κριτήριο θα μπορούσε να αναχθεί σε νόμο μιας μελλοντικής «επιστήμης» της συνωμοσιολογίας…

Από την κακή χρήση της συνωμοσιολογίας από τους ναζί, πήραν κάποιοι το δικαίωμα και χαρακτήρισαν τη συνωμοσιολογία «έκφραση παράνοιας» και κοινωνικά «αντιδραστική». Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Χόφσταντερ (Richard Hofstadter), στην κλασική, πλέον, μελέτη του The Paranoid Style in American Politics,του 1965, κατηγορεί τις θεωρίες συνωμοσίας ως «επικίνδυνες και παραμορφωμένες –αν όχι απόλυτα ψεύτικες– εκτιμήσεις ιστορικών γεγονότων». Βέβαια, ακόμη και ο ίδιος παραδέχεται στην ίδια μελέτη ότι πολλές από τις θεωρίες συνωμοσίας είναι μάλλον δικαιολογημένες, αφού βασίζονται σε υπαρκτά στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τις επίσημες «ακαδημαϊκές» ερμηνείες. Παρ’ όλα αυτά, η καταδικαστική άποψη του Χόφσταντερ έχει ακόμη και σήμερα πολλούς υποστηρικτές, ειδικά μέσα στα ακαδημαϊκά και πολιτικά κυκλώματα, αφού αυτά βλέπουν τη συνωμοσιολογία ως υπονομευτή της αξιοπιστίας και της αυθεντίας τους.

Ο Πίτερ Νάιτ (Peter Knight), λέκτορας του Τμήματος Αμερικανικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, στην ακαδημαϊκή μελέτη του σχετικά με την επίδραση της συνωμοσιολογίας στον κόσμο του 21ου αιώνα, το βιβλίο ConspiracyCulture, From Kennedy to the X-Files, απαντά εξηγώντας για ποιο λόγο οι Αρχές και διάφοροι ιστορικοί δεν θέλουν η συνωμοσιολογία να επιβιώσει:

«Οι συζητήσεις περί συνωμοσιών έδωσαν έκφραση σε μια ευρύτατη γκάμα υποψιών και έχουν εκπληρώσει πολλές ακόμη κοινωνικές λειτουργίες. Οι θεωρίες συνωμοσίας εκφράζουν τις αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα της εξουσίας, σε μια εποχή που λιγότερο από το ένα τέταρτο των Αμερικάνων εμπιστεύεται την κυβέρνησή του (σε σύγκριση με 50 χρόνια πριν, που τα τρία τέταρτα των Αμερικανών εμπιστευόταν τυφλά τις Αρχές). Οι αφηγήσεις περί συνωμοσιών μεταφέρουν, πλέον, μια αίσθηση αβεβαιότητας σχετικά με την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, σχετικά με το ποιος ανέλαβε την κατασκευή της “επίσημης” εκδοχής των γεγονότων και κατά πόσο ήταν δυνατόν να σχηματιστεί μια πραγματικά αντικειμενική άποψη».

Πίτερ Νάιτ (Peter Knight), ConspiracyCulture, From Kennedy to the X-Files

Η δυνατότερη, πάντως, υπεράσπιση της συνωμοσιολογίας είναι η δυνατότητα που αυτή δίνει στον άνθρωπο να «δει εκεί έξω» και να συνειδητοποιήσει πράγματα που κανονικά δεν προβλέπονται να ξέρει. Η οπτική που είναι απελευθερωμένη από πολιτικές τοποθετήσεις, η προσέγγιση «δεν εμπιστεύομαι κανέναν» («trust no one»), ο συνδυασμός γεγονότων, στοιχείων, υποψιών, φημών και υποθέσεων, συνδυασμένα όλα αυτά με την απλή –αλλά ξεκάθαρη– λογική και τη φαντασία, μπορεί να μην αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία για να πείσει κάποιος ένα δικαστήριο για τις απόψεις του, αλλά σίγουρα διευρύνουν την οπτική του.

Αν η συνωμοσιολογία πρακτικά δεν απαγορευόταν από τα μέσα ενημέρωσης και από την επίσημη «ορθή» σκέψη, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο για τους επίδοξους εξουσιαστές κάθε τύπου να εκμεταλλεύονται την αντίληψη του λαού τους. Αυτήν τη στιγμή ο μέσος πολίτης είναι μεγαλωμένος έτσι ώστε να μη βλέπει πίσω από τα γεγονότα…

Η συνωμοσιολογία μέχρι τη διάδοση του Internet κινούνταν αναγκαστικά στον υπόγειο χώρο του subculture. Έτσι έφτανε μονάχα στα χέρια των φανατικών, οπότε δεν γινόταν αντικείμενο σημαντικής κριτικής και μελέτης, ούτε υπήρχε η δυνατότητα επιβεβαίωσης των πληροφοριών που διαδίδονταν στους κύκλους της, κάτι που φυσικά άλλαξε με τη διαδικτύωση του πλανήτη και τη σχετική απελευθέρωση των μέσων ενημέρωσης. Σήμερα, ο άνθρωπος που διαβάζει ή συζητά μια θεωρία συνωμοσίας δεν υποχρεούται σε καμιά περίπτωση να είναι φανατικός πιστός της.

Έτσι, καθημερινά, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με τις παράξενες θεωρίες άλλων ανθρώπων, τις συζητούν, τις εξερευνούν, ανακαλύπτουν ταυτόχρονα τις αδυναμίες των θεωριών τους, αλλά και τις αδυναμίες των κατεστημένων «γεγονότων». Επιδίδονται σε ένα «διανοητικό σαφάρι», που τους κάνει να αμφιβάλλουν ολοένα και περισσότερο για τη «φυσική τάξη» των πραγμάτων και να μαθαίνουν περισσότερα μυστικά του κόσμου μας. Ακόμη και τα μαθηματικά, τα οποία αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του ορθολογισμού, ξεκίνησαν ως ένα τέτοιο διανοητικό κυνήγι, με την εξερεύνηση της «θεωρίας συνωμοσίας» ότι οι θεοί συνωμότησαν για να κρύψουν τα μυστικά του σύμπαντος μέσα στους αριθμούς. Αν οι αρχαίοι επέμεναν ότι αυτή η θεωρία συνωμοσίας είναι μια «παράνοια», σήμερα θα ζούσαμε σε έναν τελείως αλλιώτικο κόσμο…

Αν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην εξέλιξη του πολιτισμού μας και στην εξέλιξη των βιολογικών πλασμάτων (πρέπει να υπάρχει, αφού η πρώτη είναι συνέχεια της δεύτερης), ίσως η συνωμοσιολογία να μπορεί να θεωρηθεί ως σημάδι πως η ανθρωπότητα φεύγει από την παιδική ηλικία και μπαίνει στην εφηβική. Γιατί η συνωμοσιολογία, ως τρόπος ερμηνείας των γεγονότων που επηρεάζουν τον πολιτισμό, μοιάζει πολύ με τη ματιά του παιδιού που αρχίζει να κυκλοφορεί στον κόσμο των μεγάλων: Είναι γεμάτη θαυμασμό για τα μυστικά που αποκαλύπτονται. Γεμάτη απορία για τα ερωτήματα που δεν απαντιούνται. Γεμάτη τρόμο για τους άγνωστους κινδύνους των γεγονότων που έρχονται. Γεμάτη θυμό για τις αδικίες «εκεί έξω» που κανείς δεν διορθώνει. Γεμάτη εκνευρισμό που διοχετεύεται σε λάθος κανάλια, γιατί … γιατί ακόμη δεν ξέρει τι ακριβώς της φταίει…

Οι «συνωμοσιολόγοι», δηλαδή τα άτομα που αντιλαμβάνονται και εξερευνούν τις μυστικές διασυνδέσεις που βλέπουν στις καταστάσεις γύρω τους –και αναφωνούν ότι «όλα συνδέονται!»– μοιάζουν με το κοινωνικό αντίστοιχο των πρώτων σκιρτημάτων της ωριμότητας ενός οργανισμού. Είναι σημάδια ότι ο οργανισμός (στην περίπτωσή μας η ανθρωπότητα) έχει φτάσει σε κάποιο σημαντικό σημείο της εξέλιξής του και τα κύτταρά του ξυπνούν ένα-ένα σε μια νέα μορφή συνειδητότητας.

Σιγά-σιγά αυτά τα σκιρτήματα θα γίνουν πολλά, η «συνειδητότητα» θα αυξηθεί σε κάθε σημείο του οργανισμού και κάποια στιγμή ο οργανισμός θα ξυπνήσει, πλέον, σε μια νέα κατανόηση του εαυτού του και του κόσμου. Τότε μόνο ο «έφηβος» θα σταματήσει να βρίσκεται σε πόλεμο με τον εαυτό του και όλα του τα μέρη θα αρχίζουν να συνεργάζονται. Το ίδιο, ακριβώς, ισχύει για τους συνωμοσιολόγους: Κάθε μέρα γίνονται περισσότεροι και αντίθετα με τις ανησυχίες αυτών που θέλουν να καταδικάσουν τη συνωμοσιολογία ως μια λανθασμένη θεώρηση, η κατανόηση των ανθρώπων για τα κοινωνικά φαινόμενα αυξάνεται εξαιτίας της, ώσπου κάποια στιγμή όλο το «σώμα», το «κοινωνικό σύνολο» σ’ αυτήν την περίπτωση, «θα ξυπνήσει» (ποιος ξέρει σε ποια κοινωνική «αφύπνιση»), φέρνοντας την ωρίμανση του οργανισμού.

Βέβαια, η πλήρης αφύπνιση της ανθρωπότητας βρίσκεται, μάλλον, πολύ μακριά στο μέλλον. Ούτε η συνωμοσιολογία είναι ώριμη ως θεώρηση –αντίθετα, όπως είδαμε, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη σε λάθος χέρια– και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «σοβαρή». Όμως, ούτε πρέπει να δέχεται υπερβολικό χλευασμό και αποσιώπηση από τα ΜΜΕ και από τους ακαδημαϊκούς. Είναι ακόμη ένα «έμβρυο», αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι, ίσως, κάποτε δεν θα εξελιχθεί σε τμήμα μιας υπερ-επιστήμης των πολιτικών, οικονομικών, διαπροσωπικών και διανοητικών σχέσεων του ανθρώπινου πολιτισμού.

Στον αιώνα μας, όλες οι «πραγματικές» πολιτικές θεωρίες με την περιορισμένη οπτική τους, αποδείχτηκαν ανεπαρκείς για να εξηγήσουν την Ιστορία και τα γεγονότα του 20ού αιώνα. Οι υποστηρικτές τους δεν το παραδέχονται, αλλά η ολοένα και ευρύτερη διάδοση της συνωμοσιολογίας δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι με αυτήν τα γεγονότα εξηγούνται –ή εξερευνούνται– πιο ικανοποιητικά. Και παρά τις επιθέσεις που γίνονται εναντίον της, η συνωμοσιολογία εξελίσσεται.

Ένα τελικό σχόλιο: Ίσως η ευρύτερα διαδεδομένη απόψη που κυκλοφορεί στους κύκλους της συνωμοσιολογίας είναι ότι «τα στοιχεία είναι τόσα πολλά, οι συνωμότες τόσο ικανοί, το σκηνικό τόσο θολό, που όσο και αν ερευνήσεις, δεν θα μπορέσεις ποτέ να βγάλεις άκρη για το τι συμβαίνει στο παγκόσμιο σκηνικό των συνωμοσιών».

Αλλά δεν είναι έτσι. Ακόμη και με ελάχιστη πραγματική έρευνα, θα διαπιστώσετε ότι σχεδόν πάντα υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ και πολλά μυστικά είναι διαθέσιμα σ’ αυτόν που θα ψάξει να τα βρει. Ονόματα που επαναλαμβάνονται σε πολλές υποθέσεις, καταστάσεις που μοιάζουν να έχουν κοινούς στόχους (αλλά εκφράζονται σε τελείως διαφορετικούς χώρους), άνθρωποι που είναι «πανταχού παρόντες» και μοιάζουν να κινούν τα νήματα, όλα αυτά είναι εύκολο να εντοπιστούν. Ο “χώρος” δεν είναι τόσο θολός όσο μερικοί θέλουν να πιστεύουν ή να υποστηρίζουν, αλλά η χαρτογράφησή του οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα, τα οποία, ίσως, θέλουν χρόνο για να αποκρυσταλλωθούν, αλλά δεν είναι δύσκολο τελικά να αποκαλυφθούν.