Αρχική » Αντιδογματισμός

Αρχείο κατηγορίας Αντιδογματισμός

ΣΥΝΩΜΟΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΕΝΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Ή ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ;

Λουκάς Καβακόπουλος, 2004, από το βιβλίο Θεωρίες Συνωμοσίας

Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν αποτελούν διεξόδους των φόβων για περιστασιακές «εισβολές» (ξένων) στη φυσική τάξη των πραγμάτων. Στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι πλέον μια έκφραση της –όχι και τόσο αβάσιμης– υποψίας ότι η «φυσική τάξη» των πραγμάτων είναι αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας. Το ύφος της κουλτούρας της συνωμοσιολογίας έχει ανάλογα αλλάξει. Δεν είναι πλέον η παλαιότερη στερεότυπη βεβαιότητα για ένα συγκεκριμένο δαιμονοποιημένο εχθρό, αλλά μια κυνική και γενική αντίληψη της πανταχού παρουσίας –και ίσως την αναγκαιότητας– των μυστικών συνωμοτικών δυνάμεων σε έναν κόσμο που τα πάντα συνδέονται. Η βεβαιότητα έχει δώσει τη θέση της στην αμφιβολία και η συνωμοσία είναι πλέον η γενικά αποδεκτή κοσμοθεώρηση μιας εποχής που έχει μάθει να αμφιβάλλει για τα πάντα και για οποιονδήποτε.

Πίτερ Νάιτ, λέκτορας Αμερικανικών Μελετών, Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ

«Συνωμοσιολογία», σύμφωνα με τα συνθετικά του όρου (δηλαδή «συνωμοσία» και «λόγος»), είναι οποιαδήποτε ανάλυση, σχολιασμός, κριτική, αμφισβήτηση, συζήτηση, θεωρία, κτλ, πάνω σε κάποια υποτιθέμενη ή πραγματική συνωμοσία. Δηλαδή είναι μια «φιλολογία» των θεωριών συνωμοσίας.

Δυστυχώς, όμως, ο όρος έχει πάρει σήμερα μια διαφορετική, τελείως λανθασμένη έννοια. Κάποιοι έχουν δώσει στη «συνωμοσιολογία» έννοια ισοδύναμη με τις λέξεις «τρέλα» και «παράνοια». Δηλαδή θεωρούν ότι οποιοσδήποτε αναφερθεί σε μια μυστική συνεργασία (συνωμοσία) που δεν είναι γνωστή στους ιστορικούς ή αποδεκτή από την καθημερινότητα, τότε αυτός είναι είτε τρελός, είτε παρανοϊκός, είτε και τα δύο.

Όποιος τολμήσει να πει ότι υποψιάζεται ότι κάποιο πολιτικό γεγονός δεν είναι αυτό που δηλώθηκε επίσημα ή καταγράφηκε από τους ιστορικούς (όπως πχ στην περίπτωση που κάποιος αμφιβάλει ότι ο πόλεμος του 2003 στο Ιράκ δεν έγινε από μια συμμαχία που ενδιαφερόταν για την «απελευθέρωση του λαού του Ιράκ» ή για τον «εντοπισμό και την καταστροφή των χημικών όπλων του Σαντάμ» αλλά «για την εγκαθίδρυση μιας βάσης ελέγχου στη Μέση Ανατολή»), τότε χαρακτηρίζεται αυτόματα από τους «έγκυρους» ως «συνωμοσιολόγος», δηλαδή «τρελός» ή «παρανοϊκός». Κι όμως, ολοφάνερα, αυτό που υποστηρίζει, είναι πολύ λογικό, πολύ αληθοφανές και πολύ πιθανό.

Η συνωμοσιολογία όμως (η οποία δεν είναι, όπως είπαμε, μονάχα οι «θεωρίες συνωμοσίας» σχετικά με τα γεγονότα, αλλά και μια βαθύτερη ανάλυση της λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας και μια εποπτική μελέτη τους), είναι ολοφάνερα μια σημαντική διάσταση στην κατανόηση των γεγονότων. Σίγουρα κάθε σημαντικό γεγονός που δημιουργείται από μια πολιτική ομάδα κρύβει πίσω του μυστικούς στόχους, ψεύτικες πληροφορίες, στρατηγικές αποπροσανατολισμού των αντιπάλων κλπ, τα οποία καθιστούν κάθε «ευθεία ανάλυση» (δηλαδή ανάλυση βασισμένη στα «δεδομένα» – δεδομένα από ποιους;) εύκολα κατευθυνόμενη. Η συνωμοσιολογία δέχεται σαν μοναδικό δεδομένο ότι στα γεγονότα υπάρχουν μυστικά και ψέματα, οπότε εξερευνά χωρίς να μένει στο προφανές, χωρίς να περιορίζεται στο δεδομένο, «βουτώντας» σε βάθη τα οποία η συμβατική ανάλυση δεν μπορεί να πλησιάσει.

Αλλά ακριβώς εκεί είναι και το πρόβλημά της. Η «συμβατική ανάλυση» των γεγονότων (δηλαδή ο συνήθης συνδυασμός ιστορικής, κοινωνικής και «αστυνομικής» ανάλυσης) είναι αρκετά ώριμη για να εντοπίζει τα ίδια της τα λάθη, να γνωρίζει τις συνηθισμένες παρανοήσεις της και τα όριά της αντίληψής της, αφού είναι ένας αρκετά παλιός και χρησιμοποιημένος τρόπος κατανόησης των γεγονότων.

Αλλά ακόμη και μέσα από την υποτίθεται «ώριμη» συμβατική ανάλυση, πολλές φορές αθώοι καταδικάζονται άδικα ως ένοχοι, άνθρωποι πεθαίνουν, επαναστάσεις γίνονται χωρίς ουσιαστικό κέρδος για τον λαό και οι ένοχοι δεν συλλαμβάνονται ποτέ.

Η συνωμοσιολογία, από την άλλη, προχωρά στην ανάλυση μιας ακόμη διάστασης των πραγμάτων (της «μυστικής» διάστασης) αλλά είναι ένα σχετικά καινούργιο και ανώριμο πεδίο μελέτης, αφού αποστασιοποιημένοι μελετητές και αναλυτές των θεωριών συνωμοσίας δεν εμφανίστηκαν παρά πρόσφατα στην Ιστορία.

Ως καινούργιο είδος ανάλυσης θα μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι δικαιολογείται τα «λάθη του συστήματός της» να είναι σοβαρά και ίσως επικίνδυνα. Είναι εύκολο να καταδικάσει και να ενοχοποιήσει αθώους ή να αποδώσει δίκαιο σε ένοχους.

Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορριφθεί ως ένας ακόμη τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα. Αντίθετα, μια προσεκτική προσέγγιση της συνωμοσιολογίας ίσως μας δώσει τα απαραίτητα στοιχεία για μια καινούργια πολιτική θεωρία, η οποία θα μπορεί να αντιμετωπίζει τη δράση μυστικών εξουσιαστικών ομάδων, κάτι που καμιά πολιτική θεωρία μέχρι σήμερα δεν κατάφερε να κάνει. (Θύματα συνωμοτικών εξουσιαστικών ομάδων έπεσαν και τα λεγόμενα «αριστερά συστήματα» αλλά και τα «δεξιά συστήματα». Π.χ. η κομουνιστική επανάσταση του 1918 στη Ρωσία έδωσε την εξουσία σε μια συνωμοτική ελίτ που κατέλαβε το κομουνιστικό κόμμα [Στάλιν, Μπέρια, Χρουστσόφ] αλλά και ο σημερινός «αποκεντρωμένος» και «φιλελεύθερος» καπιταλισμός των Η.Π.Α. φαίνεται ένα παιχνίδι στα χέρια των Μονοπωλίων…)

Μια πολιτική θεωρία που θα εντοπίζει και θα αναλύει τη συνωμοτική δράση, που θα διδάσκει και θα αποκαλύπτει στους «φοιτητές» της τα μυστικά της υπόγειας εξουσίας, που θα παραδέχεται μπροστά στο πλήθος ότι αυτό είναι εύκολο να καθοδηγηθεί, ίσως δώσει στο κοινωνικό σύνολο τα δεδομένα για να καταλάβει το ίδιο το πλήθος με ποιους τρόπους θα μπορούσε κάποτε να κυβερνηθεί καλύτερα.

Ως συμπέρασμα των προηγουμένων, οι απόψεις ότι η συνωμοσιολογία είναι «σημείο των τρελών καιρών μας» ή «επικίνδυνη προσέγγιση προς την πολιτική» είναι άτοπες και –γιατί όχι– «αντιδραστικές» ως προς την εξέλιξη αυτής καθ’ αυτής της πολιτικής σκέψης.

Επίσης, τέτοιες αρνητικές θέσεις προκαλούν τις …συνωμοσιολογικές υποψίες ότι υπάρχουν όχι γιατί κάποια από τα συμπεράσματά της συνωμοσιολογίας είναι –πράγματι– ανώριμα, αλλά γιατί το «κατεστημένο» δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει μια ακόμη ανατρεπτική πολιτική θεώρηση. (Αυτή είναι μια ακόμη «συνωμοσιολογική» άποψη, γιατί προϋποθέτει την συντονισμένη δράση αυτού του κατεστημένου…)

Κάποιοι λοιπόν εκφράζουν την άποψη ότι η συνωμοσιολογία «είναι επικίνδυνη για το κοινωνικό σύνολο». Υπάρχει άραγε κάποια αλήθεια σ’ αυτήν την ιδέα;

Κατά τη γνώμη μου, η συνωμοσιολογία είναι ακριβώς τόσο επικίνδυνη και κακή όσο και ο ηλεκτρισμός. Όσο τη χρησιμοποιείς με το σωστό τρόπο και με αρκετή προσοχή, μπορεί να φωτίσει το χώρο γύρω σου και, ανάλογα με την ενέργεια που θα δώσεις, να τον φωτίσει τόσο δυνατά ώστε να διώξει σχεδόν όλες τις σκιές. Αν όμως απρόσεκτα την αφήσεις να «μπει μέσα σου», τότε ανάλογα με την έντασή της μπορεί να σε κάψει – και όχι μόνο εσένα, αλλά όλους τους ανθρώπους που ακουμπάς.

Ο ναζισμός είναι η ιστορική απόδειξη του τελευταίου, της «επικινδυνότητας» δηλαδή της συνωμοσιολογίας. Οι ναζιστές κρύβονται πίσω από πολλές θεωρίες συνωμοσίας. Αυτό δεν είναι τυχαίο, ούτε οφείλεται σε κάποιο «ψυχολογικό» φαινόμενο όπως πολλοί θα έσπευδαν να απαντήσουν, αλλά στο γεγονός ότι ο ναζισμός ήταν αδιάρρηκτα συνδεδεμένος με τη συνωμοσιολογία. Όπως και ο σημερινός αντισημιτισμός, ο ναζισμός βάσισε την κοσμοθεωρία του πάνω σε μια «θεωρία συνωμοσίας»: ότι οι κομουνιστές και οι Εβραίοι σχεδιάζουν να κατακτήσουν τον κόσμο. Εφαρμόζοντας τα μυστικά της συνωμοσιολογίας, αποφάσισε και ο ίδιος να συνωμοτήσει εναντίον τους. Ανέβηκε στην εξουσία με μια συνωμοσία (μέλη του ναζιστικού κόμματος έβαλαν το 1933 φωτιά στο γερμανικό κοινοβούλιο και κατηγορώντας τους κομμουνιστές ότι το έκαναν, κήρυξαν δικτατορία). Για να μη “κατακτήσουν οι Εβραίοι τον κόσμο συνωμοτικά”, προσπάθησε να τον κατακτήσει ο ίδιος. Προκάλεσε το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και στο τέλος οι αρχηγοί του είχαν την τύχη των θυμάτων τους: πέθαναν στην κρεμάλα, στο εκτελεστικό απόσπασμα ή αυτοκτόνησαν.

Πράγματι, αν ένα άτομο πιστέψει τυφλά σε μια θεωρία συνωμοσίας, αν αυτή η θεωρία κυριεύσει τη λογική του, είναι πολύ εύκολο να γεμίσει μίσος και αρνητικά συναισθήματα για ανθρώπους που δεν γνωρίζει, για τους υποτιθέμενους συνωμότες, είτε αυτοί είναι οι Εβραίοι, οι Αμερικανοί, οι Μασόνοι, το Ιερατείο, το Κατεστημένο, κλπ. Είναι πολύ εύκολο ένας απαίδευτος νους να γίνει «παρανοϊκός» από τη συνωμοσιολογία, όμως όχι γιατί αυτή είναι και η ίδια παρανοϊκή. Απλώς, η συνωμοσιολογία είναι εύκολο να δράσει αποπροσανατολιστικά, γιατί πολλές φορές δίνει εύκολες απαντήσεις, γενικεύοντας τις καταστάσεις.

Δηλαδή, όσο κι αν είναι πιθανό ότι κάποιοι Σιωνιστές πραγματικά θέλουν να κατακτήσουν τον κόσμο, γιατί σημαίνει αυτό κάτι κακό για τον Εβραίο γείτονά μας; Μήπως κάποιοι Έλληνες δεν θέλουν ή δεν θέλησαν κάποτε να κατακτήσουν τον κόσμο; Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι Έλληνες είναι ιμπεριαλιστές; Μας αξίζει κι εμάς ένα Ολοκαύτωμα για αυτό; Αν κάποιος καθηγητής στο Χάρβαρντ ή στην Οξφόρδη θεωρεί τον εαυτό του «αρχιερέα» του επιστημονικού σκηνικού και εκμεταλλεύεται τη θέση του για να εκμηδενίζει οποιονδήποτε πρεσβεύει κάτι διαφορετικό από το δόγμα του, γιατί αυτό βαραίνει και κάποιους άλλους, πραγματικά φωτισμένους επιστήμονες, γνήσιους «ανθρώπους της γνώσης», στους οποίους χρωστάμε αρκετά από αυτά που σήμερα γνωρίζουμε;

Ένα κριτήριο λοιπόν για την απόρριψη οποιασδήποτε θεωρίας συνωμοσίας είναι πάντα αυτή η άδικη γενίκευση, η οποία καταπίνει ολόκληρους λαούς και αναταράσσει ωκεανούς μίσους. Εξάλλου οι ναζιστές απέδειξαν ότι υπάρχουν πολλοί εκμεταλλευτές της συνωμοσιολογίας, οι οποίοι προωθούν μέσα από τις θεωρίες τους τις ύποπτες πολιτικές τους επιδιώξεις. Αυτό το κριτήριο θα μπορούσε να αναχθεί σε νόμο μιας μελλοντικής «επιστήμης» της συνωμοσιολογίας…

Από την κακή χρήση της συνωμοσιολογίας από τους ναζί, πήραν κάποιοι το δικαίωμα και χαρακτήρισαν τη συνωμοσιολογία «έκφραση παράνοιας» και κοινωνικά «αντιδραστική». Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Χόφσταντερ (Richard Hofstadter), στην κλασική, πλέον, μελέτη του The Paranoid Style in American Politics,του 1965, κατηγορεί τις θεωρίες συνωμοσίας ως «επικίνδυνες και παραμορφωμένες –αν όχι απόλυτα ψεύτικες– εκτιμήσεις ιστορικών γεγονότων». Βέβαια, ακόμη και ο ίδιος παραδέχεται στην ίδια μελέτη ότι πολλές από τις θεωρίες συνωμοσίας είναι μάλλον δικαιολογημένες, αφού βασίζονται σε υπαρκτά στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τις επίσημες «ακαδημαϊκές» ερμηνείες. Παρ’ όλα αυτά, η καταδικαστική άποψη του Χόφσταντερ έχει ακόμη και σήμερα πολλούς υποστηρικτές, ειδικά μέσα στα ακαδημαϊκά και πολιτικά κυκλώματα, αφού αυτά βλέπουν τη συνωμοσιολογία ως υπονομευτή της αξιοπιστίας και της αυθεντίας τους.

Ο Πίτερ Νάιτ (Peter Knight), λέκτορας του Τμήματος Αμερικανικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, στην ακαδημαϊκή μελέτη του σχετικά με την επίδραση της συνωμοσιολογίας στον κόσμο του 21ου αιώνα, το βιβλίο ConspiracyCulture, From Kennedy to the X-Files, απαντά εξηγώντας για ποιο λόγο οι Αρχές και διάφοροι ιστορικοί δεν θέλουν η συνωμοσιολογία να επιβιώσει:

«Οι συζητήσεις περί συνωμοσιών έδωσαν έκφραση σε μια ευρύτατη γκάμα υποψιών και έχουν εκπληρώσει πολλές ακόμη κοινωνικές λειτουργίες. Οι θεωρίες συνωμοσίας εκφράζουν τις αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα της εξουσίας, σε μια εποχή που λιγότερο από το ένα τέταρτο των Αμερικάνων εμπιστεύεται την κυβέρνησή του (σε σύγκριση με 50 χρόνια πριν, που τα τρία τέταρτα των Αμερικανών εμπιστευόταν τυφλά τις Αρχές). Οι αφηγήσεις περί συνωμοσιών μεταφέρουν, πλέον, μια αίσθηση αβεβαιότητας σχετικά με την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, σχετικά με το ποιος ανέλαβε την κατασκευή της “επίσημης” εκδοχής των γεγονότων και κατά πόσο ήταν δυνατόν να σχηματιστεί μια πραγματικά αντικειμενική άποψη».

Πίτερ Νάιτ (Peter Knight), ConspiracyCulture, From Kennedy to the X-Files

Η δυνατότερη, πάντως, υπεράσπιση της συνωμοσιολογίας είναι η δυνατότητα που αυτή δίνει στον άνθρωπο να «δει εκεί έξω» και να συνειδητοποιήσει πράγματα που κανονικά δεν προβλέπονται να ξέρει. Η οπτική που είναι απελευθερωμένη από πολιτικές τοποθετήσεις, η προσέγγιση «δεν εμπιστεύομαι κανέναν» («trust no one»), ο συνδυασμός γεγονότων, στοιχείων, υποψιών, φημών και υποθέσεων, συνδυασμένα όλα αυτά με την απλή –αλλά ξεκάθαρη– λογική και τη φαντασία, μπορεί να μην αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία για να πείσει κάποιος ένα δικαστήριο για τις απόψεις του, αλλά σίγουρα διευρύνουν την οπτική του.

Αν η συνωμοσιολογία πρακτικά δεν απαγορευόταν από τα μέσα ενημέρωσης και από την επίσημη «ορθή» σκέψη, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο για τους επίδοξους εξουσιαστές κάθε τύπου να εκμεταλλεύονται την αντίληψη του λαού τους. Αυτήν τη στιγμή ο μέσος πολίτης είναι μεγαλωμένος έτσι ώστε να μη βλέπει πίσω από τα γεγονότα…

Η συνωμοσιολογία μέχρι τη διάδοση του Internet κινούνταν αναγκαστικά στον υπόγειο χώρο του subculture. Έτσι έφτανε μονάχα στα χέρια των φανατικών, οπότε δεν γινόταν αντικείμενο σημαντικής κριτικής και μελέτης, ούτε υπήρχε η δυνατότητα επιβεβαίωσης των πληροφοριών που διαδίδονταν στους κύκλους της, κάτι που φυσικά άλλαξε με τη διαδικτύωση του πλανήτη και τη σχετική απελευθέρωση των μέσων ενημέρωσης. Σήμερα, ο άνθρωπος που διαβάζει ή συζητά μια θεωρία συνωμοσίας δεν υποχρεούται σε καμιά περίπτωση να είναι φανατικός πιστός της.

Έτσι, καθημερινά, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με τις παράξενες θεωρίες άλλων ανθρώπων, τις συζητούν, τις εξερευνούν, ανακαλύπτουν ταυτόχρονα τις αδυναμίες των θεωριών τους, αλλά και τις αδυναμίες των κατεστημένων «γεγονότων». Επιδίδονται σε ένα «διανοητικό σαφάρι», που τους κάνει να αμφιβάλλουν ολοένα και περισσότερο για τη «φυσική τάξη» των πραγμάτων και να μαθαίνουν περισσότερα μυστικά του κόσμου μας. Ακόμη και τα μαθηματικά, τα οποία αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του ορθολογισμού, ξεκίνησαν ως ένα τέτοιο διανοητικό κυνήγι, με την εξερεύνηση της «θεωρίας συνωμοσίας» ότι οι θεοί συνωμότησαν για να κρύψουν τα μυστικά του σύμπαντος μέσα στους αριθμούς. Αν οι αρχαίοι επέμεναν ότι αυτή η θεωρία συνωμοσίας είναι μια «παράνοια», σήμερα θα ζούσαμε σε έναν τελείως αλλιώτικο κόσμο…

Αν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην εξέλιξη του πολιτισμού μας και στην εξέλιξη των βιολογικών πλασμάτων (πρέπει να υπάρχει, αφού η πρώτη είναι συνέχεια της δεύτερης), ίσως η συνωμοσιολογία να μπορεί να θεωρηθεί ως σημάδι πως η ανθρωπότητα φεύγει από την παιδική ηλικία και μπαίνει στην εφηβική. Γιατί η συνωμοσιολογία, ως τρόπος ερμηνείας των γεγονότων που επηρεάζουν τον πολιτισμό, μοιάζει πολύ με τη ματιά του παιδιού που αρχίζει να κυκλοφορεί στον κόσμο των μεγάλων: Είναι γεμάτη θαυμασμό για τα μυστικά που αποκαλύπτονται. Γεμάτη απορία για τα ερωτήματα που δεν απαντιούνται. Γεμάτη τρόμο για τους άγνωστους κινδύνους των γεγονότων που έρχονται. Γεμάτη θυμό για τις αδικίες «εκεί έξω» που κανείς δεν διορθώνει. Γεμάτη εκνευρισμό που διοχετεύεται σε λάθος κανάλια, γιατί … γιατί ακόμη δεν ξέρει τι ακριβώς της φταίει…

Οι «συνωμοσιολόγοι», δηλαδή τα άτομα που αντιλαμβάνονται και εξερευνούν τις μυστικές διασυνδέσεις που βλέπουν στις καταστάσεις γύρω τους –και αναφωνούν ότι «όλα συνδέονται!»– μοιάζουν με το κοινωνικό αντίστοιχο των πρώτων σκιρτημάτων της ωριμότητας ενός οργανισμού. Είναι σημάδια ότι ο οργανισμός (στην περίπτωσή μας η ανθρωπότητα) έχει φτάσει σε κάποιο σημαντικό σημείο της εξέλιξής του και τα κύτταρά του ξυπνούν ένα-ένα σε μια νέα μορφή συνειδητότητας.

Σιγά-σιγά αυτά τα σκιρτήματα θα γίνουν πολλά, η «συνειδητότητα» θα αυξηθεί σε κάθε σημείο του οργανισμού και κάποια στιγμή ο οργανισμός θα ξυπνήσει, πλέον, σε μια νέα κατανόηση του εαυτού του και του κόσμου. Τότε μόνο ο «έφηβος» θα σταματήσει να βρίσκεται σε πόλεμο με τον εαυτό του και όλα του τα μέρη θα αρχίζουν να συνεργάζονται. Το ίδιο, ακριβώς, ισχύει για τους συνωμοσιολόγους: Κάθε μέρα γίνονται περισσότεροι και αντίθετα με τις ανησυχίες αυτών που θέλουν να καταδικάσουν τη συνωμοσιολογία ως μια λανθασμένη θεώρηση, η κατανόηση των ανθρώπων για τα κοινωνικά φαινόμενα αυξάνεται εξαιτίας της, ώσπου κάποια στιγμή όλο το «σώμα», το «κοινωνικό σύνολο» σ’ αυτήν την περίπτωση, «θα ξυπνήσει» (ποιος ξέρει σε ποια κοινωνική «αφύπνιση»), φέρνοντας την ωρίμανση του οργανισμού.

Βέβαια, η πλήρης αφύπνιση της ανθρωπότητας βρίσκεται, μάλλον, πολύ μακριά στο μέλλον. Ούτε η συνωμοσιολογία είναι ώριμη ως θεώρηση –αντίθετα, όπως είδαμε, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη σε λάθος χέρια– και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «σοβαρή». Όμως, ούτε πρέπει να δέχεται υπερβολικό χλευασμό και αποσιώπηση από τα ΜΜΕ και από τους ακαδημαϊκούς. Είναι ακόμη ένα «έμβρυο», αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι, ίσως, κάποτε δεν θα εξελιχθεί σε τμήμα μιας υπερ-επιστήμης των πολιτικών, οικονομικών, διαπροσωπικών και διανοητικών σχέσεων του ανθρώπινου πολιτισμού.

Στον αιώνα μας, όλες οι «πραγματικές» πολιτικές θεωρίες με την περιορισμένη οπτική τους, αποδείχτηκαν ανεπαρκείς για να εξηγήσουν την Ιστορία και τα γεγονότα του 20ού αιώνα. Οι υποστηρικτές τους δεν το παραδέχονται, αλλά η ολοένα και ευρύτερη διάδοση της συνωμοσιολογίας δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι με αυτήν τα γεγονότα εξηγούνται –ή εξερευνούνται– πιο ικανοποιητικά. Και παρά τις επιθέσεις που γίνονται εναντίον της, η συνωμοσιολογία εξελίσσεται.

Ένα τελικό σχόλιο: Ίσως η ευρύτερα διαδεδομένη απόψη που κυκλοφορεί στους κύκλους της συνωμοσιολογίας είναι ότι «τα στοιχεία είναι τόσα πολλά, οι συνωμότες τόσο ικανοί, το σκηνικό τόσο θολό, που όσο και αν ερευνήσεις, δεν θα μπορέσεις ποτέ να βγάλεις άκρη για το τι συμβαίνει στο παγκόσμιο σκηνικό των συνωμοσιών».

Αλλά δεν είναι έτσι. Ακόμη και με ελάχιστη πραγματική έρευνα, θα διαπιστώσετε ότι σχεδόν πάντα υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ και πολλά μυστικά είναι διαθέσιμα σ’ αυτόν που θα ψάξει να τα βρει. Ονόματα που επαναλαμβάνονται σε πολλές υποθέσεις, καταστάσεις που μοιάζουν να έχουν κοινούς στόχους (αλλά εκφράζονται σε τελείως διαφορετικούς χώρους), άνθρωποι που είναι «πανταχού παρόντες» και μοιάζουν να κινούν τα νήματα, όλα αυτά είναι εύκολο να εντοπιστούν. Ο “χώρος” δεν είναι τόσο θολός όσο μερικοί θέλουν να πιστεύουν ή να υποστηρίζουν, αλλά η χαρτογράφησή του οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα, τα οποία, ίσως, θέλουν χρόνο για να αποκρυσταλλωθούν, αλλά δεν είναι δύσκολο τελικά να αποκαλυφθούν.

Νικόλαος Λάος: «Πιάνοντας τον Ταύρο από τα Κέρατα»

Συνέντευξη από το news.makedonias.gr

Ο Δρ. Νικόλαος Λάος αποτελεί την τελευταία δεκαετία έναν από τους πρωτοπόρους και πιο δυναμικούς διανοούμενους στο παγκόσμιο σκηνικό. Συνδυάζει μεγάλη και διεθνή ακαδημαϊκή πορεία στα πεδία των Μαθηματικών, της Πολιτικής Οικονομίας, της Ιστορίας, της Φιλοσοφίας αλλά και της Θεολογίας και Θρησκειολογίας, με προτάσεις κοινωνική και ανθρωπιστική ευαισθησία αλλά και στρατηγικό όραμα.

Η επαγγελματική σταδιοδρομία του σε μεγάλες εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, σε ιδιωτικές εταιρείες πληροφοριών και “δεξαμενές σκέψης” σε όλο τον κόσμο, τον έχει εφοδιάσει με εκτεταμένη τεχνογνωσία στην οικονομική και πολιτική ανάλυση. Ως αποτέλεσμα, στο έργο του συναντώνται, στις πιο στέρεες ίσως βάσεις, η Γεωπολιτική, η Κοινωνιολογία, τα Μαθηματικά και η Στατιστική, με αναλύσεις και προτάσεις για ένα καλύτερο μέλλον, χωρίς αποκλεισμούς και για ολόκληρη την Ανθρωπότητα.

Σύντομα από τις Εκδόσεις ΚΨΜ (https://kapsimi.gr) θα κυκλοφορήσει το νέο βιβλίο του «Πιάνοντας τον Ταύρο από τα Κέρατα: Αιτίες, Συνέπειες και Προοπτικές στην Πολιτειολογία και στην Πολιτική Οικονομία» και με αυτήν την ευκαιρία συζητήσαμε μαζί του.

Τι να περιμένουν οι αναγνώστες από το βιβλίο σας; Πώς θα περιγράφατε το περιεχόμενό του;

Αυτό το βιβλίο περιέχει μια συστηματική και μεθοδική μελέτη της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών και της φιλοσοφίας της ιστορίας. Είναι επίσης μια αναλυτική και συγκριτική μελέτη των διαφορετικών οικονομικών θεωριών (κλασσική οικονομική θεωρία, κεϊνσιανή θεωρία, μονεταρισμός, νεοκλασσική οικονομική θεωρία, μαρξιστική θεωρία κλπ), με ιδιαίτερη έμφαση στα προβλήματα της ανεργίας, του πληθωρισμού, της κατανομής του πλούτου, της διαχείρισης του χρέους και των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Στη συνέχεια, είναι μια αναλυτική και συγκριτική μελέτη των διαφορετικών πολιτικών θεωριών (φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, σοσιαλισμός, σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός κλπ) και των τρόπων που έχουν εξελιχθεί ιστορικώς τόσο στο επίπεδο της πολιτικής θεωρίας όσο και στο επίπεδο της πολιτικής πράξης και, τέλος, μια ολοκληρωμένη στρατηγική πρόταση για την οργάνωση και την ανάπτυξη της κοινωνίας και της οικονομίας με βάση δύο έννοιες που έχω διαμορφώσει, προτείνω και εξηγώ: τη «διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας» και τον «κριτικό ρασιοναλιστικό σοσιαλισμό».

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τις Εκδόσεις ΚΨΜ που με βοήθησαν με το εξαιρετικό επιτελείο τους στην πραγματοποίηση αυτής της έκδοσης, η οποία απαιτεί, μεταξύ άλλων, πολλή εργασία τόσο στη διόρθωση κειμένου-επιμέλεια όσο και στη στοιχειοθεσία, καθώς το βιβλίο μου περιέχει επίσης διαγράμματα, σχήματα, πίνακες και κάποια βασικά μαθηματικά ακόμη, δεδομένου ότι απευθύνεται σε κάθε απαιτητικό αναγνώστη γενικώς, αλλά και φιλοδοξεί να αποτελέσει και ένα εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για όσους ασχολούνται με τα πεδία της πολιτικής θεωρίας και της πολιτικής οικονομίας.

Σε ποιους ακριβώς απευθύνεται ένα τέτοιο βιβλίο;

Κατ’ αρχάς, παρέχει μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση στη φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών (με έμφαση ιδιαίτερη στη φιλοσοφία της πολιτικής και στη φιλοσοφία της οικονομίας), καθώς και στη φιλοσοφία της ιστορίας. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα εγχειρίδιο φιλοσοφίας, και, άρα, απευθύνεται σε καθέναν που ασχολείται με τη φιλοσοφία και ενδιαφέρεται γι’ αυτήν.

Δεύτερον, αυτό το βιβλίο παρέχει μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση στην πολιτική θεωρία και στην πολιτική οικονομία. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα εγχειρίδιο πολιτικής θεωρίας και πολιτικής οικονομίας και αποσκοπεί στο να είναι χρήσιμο στους φοιτητές και στους ερευνητές αυτών των ακαδημαϊκών πεδίων, σε πολιτικούς και οικονομικούς αναλυτές, σε λήπτες πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων και σε κάθε άνθρωπο που επιδιώκει, με κριτική και ορθολογική σκέψη και με ιστορική υπευθυνότητα, να κατανοήσει και να βελτιώσει την κοινωνική πραγματικότητα.

Τρίτον, αυτό το βιβλίο καθιστά έναν φοιτητή και έναν ερευνητή στη φιλοσοφία ή/και στις κοινωνικές επιστήμες (ιδίως στην πολιτική θεωρία και στην πολιτική οικονομία) ικανό να αναπτύξει μια ολιστική προσέγγιση της πραγματικότητας του αντικειμένου των μελετών του, να αναλάβει διεπιστημονικές προσπάθειες, να κατανοήσει (και πιθανώς να πραγματοποιήσει) προόδους και ερευνητικές εργασίες σε διαφορετικά ακαδημαϊκά πεδία και να έχει περισσότερες πηγές έμπνευσης και γνωσιακής απόλαυσης. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να αντιμετωπιστεί ως μια συμβολή στην παιδαγωγική και ως μια προσπάθεια αναζωογόνησης της νεωτερικής σκέψης σε όλες τις εκφάνσεις και εφαρμογές της.
Συνεπώς, αυτό το βιβλίο μελετά και καλλιεργεί τη σκέψη με την πιο θεμελιώδη της έννοια, δηλαδή ως μια δομημένη σύλληψη του όλου ως όλου, και, άρα, απευθύνεται και αφορά σε κάθε γνησίως σκεπτόμενο υποκείμενο.

Τέταρτον, αυτό το βιβλίο επιδιώκει να υπερασπιστεί, να αναζωογονήσει και να εμπλουτίσει τη φιλοσοφική και την επιστημονική δομοκρατία (structuralism), τη δυναμική φιλοσοφία (γνωστή και ως δυναμοκρατία) και τη «σχολή» του κριτικού ρασιοναλισμού. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να θεωρηθεί ως μια ερευνητική μονογραφία στη δομοκρατία, στη δυναμοκρατία και στον κριτικό ρασιοναλισμό με εφαρμογές στη φιλοσοφία της ιστορίας, στην πολιτική θεωρία και στην πολιτική οικονομία. Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνω και εξηγώ τη θεωρία και μέθοδο της «ορθολογικής δυναμικότητας» και μελετώ θεμελιώδη φιλοσοφικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα υπό το πρίσμα της «διαλεκτικής της ορθολογικής δυναμικότητας», και, άρα, το βιβλίο για το οποίο συζητάμε αφορά σε κάθε ορθολογικό και δυναμικό υποκείμενο.

Γιατί επιλέξατε τον τίτλο «Πιάνοντας τον ταύρο από τα κέρατα», βάζοντας ως υπότιτλο «Αιτίες, Συνέπειες και Προοπτικές στην Πολιτειολογία και στην Πολιτική Οικονομία»;

Κατ’ αρχάς, ο υπότιτλος εξηγεί το ακριβές περιεχόμενο του βιβλίου. Στην αρχή του βιβλίου μου, εξηγώ γιατί του έβαλα αυτόν τον τίτλο. «Πιάνοντας τον ταύρο από τα κέρατα» είναι μια ιδιωματική φράση που μας (προ)καλεί να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση κατάματα, ιδιαιτέρως μια δύσκολη ή/και επικίνδυνη κατάσταση.

Επιπλέον, στο πλαίσιο της συμβολικής δραστηριότητας της ανθρώπινης συνείδησης, ο ταύρος έχει συνδεθεί με ηλιακές ενέργειες (όπως γίνονται κατανοητές σε διάφορες μυθολογίες), αποφασιστικότητα, ισχύ και ζωτικότητα. Ταυρικά σύμβολα απεικονίζονται ήδη από την προϊστορική εποχή, όπως, λ.χ., στις παλαιολιθικές τοιχογραφίες του Σπηλαίου Λασκό στη νοτιοδυτική Γαλλία, και απαντούν στην τέχνη πολλών αρχαίων πολιτισμών, στη λογοτεχνία, στην αστρονομία και στην αστρολογία.

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η φράση «πιάνοντας τον ταύρο από τα κέρατα» σημαίνει ότι ο Homo Sapiens («Άνθρωπος ο Έμφρων») κυβερνά (εσωτερικές και εξωτερικές) ενέργειες και δυνάμεις, καθώς και την ίδια τη ζωή του, για να (ανα)δομήσει την πραγματικότητα σύμφωνα με την προθετικότητά του, χωρίς, ωστόσο, να προκαλέσει χάος και χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την ίδια τη συνέχεια της ζωής και τη δυνατότητά του να ασκεί έλεγχο επ’ αυτής (εξού και «έμφρων»).

Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω ότι, όταν ο Αβάς Σίγιες, που είχε λάβει μέρος στη Γαλλική Επανάσταση, αλλά ήθελε να την οδηγήσει σε μια μετριοπαθή αστική κατάληξη, διαμαρτυρήθηκε στον Μιραμπό –ο οποίος ήταν ένα ηγετικό στέλεχος των αρχικών σταδίων της Γαλλικής Επανάστασης– εναντίον κάποιων κατασχέσεων εκκλησιαστικής ακίνητης περιουσίας, ο Μιραμπό του απάντησε ως εξής: «Αγαπητέ μου αβά, έχετε αφήσει ελεύθερο τον ταύρο· περιμένετε ότι δεν θα χρησιμοποιήσει τα κέρατά του;»

Σε αυτή την περίπτωση, ο ταύρος συμβολίζει την ορμή των επαναστατών, και, σε αυτή την περίπτωση, ο τίτλος του βιβλίου μου υποδηλώνει έλλογη οργάνωση και διοίκηση της επαναστατικής ορμής με στρατηγικό όραμα και σχέδιο.

Από τις απαντήσεις σας καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για ένα βιβλίο που κάνει αναφορά σε και αποζητά ίσως να προκαλέσει μια “επανάσταση”. Ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά και ποια τα ζητούμενα αυτής της κίνησης; Ποια είναι η αλλαγή που οραματίζεστε για την Ανθρωπότητα και την Ιστορία, μέσα από την εκδοτική σας πρωτοβουλία;

Ο κόσμος στενάζει κάτω από το βάρος βιβλίων κοινωνικών επιστημών, δημοσιογραφικών σχολίων και αναλύσεων επί όλων των θεμάτων του δημόσιου βίου, πολιτικών και οικονομικών αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμών, αλλά και «ψυχολογικών επιχειρήσεων» (όπως αποκαλούνται, πιο τεχνικά, οι πλέον εξελιγμένες μορφές προπαγάνδας).

Ωστόσο, υπάρχουν συγκριτικώς πολύ λιγότερες εκδόσεις συστηματικών και σαφών οδηγών μελέτης και κατανόησης της κοινωνικής πραγματικότητας με έναν ολιστικό τρόπο, ο οποίος να καλλιεργεί τη σκέψη καθ’ εαυτή, την ικανότητα της ανάλυσης καθ’ εαυτή, την ικανότητα της σύνθεσης καθ’ εαυτή, την κατανόηση της ιστορικής δομής και των μεγάλης κλίμακας ιστορικών αλλαγών, καθώς και την επιστημονικώς αυστηρή διερεύνηση της δυνατότητας του ανθρώπου να είναι ο δημιουργός και ο διαχειριστής του πεπρωμένου του. Αυτή την κατηγορία εκδόσεων φιλοδοξεί να εμπλουτίσει το παρόν βιβλίο.

Επιπλέον, στο εν λόγω βιβλίο εισηγούμαι έναν τρόπο μελέτης της πολιτειολογίας και της πολιτικής οικονομίας που έχω ονομάσει «ορθολογική δυναμικότητα» (“rational dynamicity”). Το θεωρητικό υπόβαθρο στο οποίο στηρίζεται αυτό που εννοώ με τον όρο «ορθολογική δυναμικότητα» είναι μια ιδιόμορφη σύνθεση της πλατωνικής-καρτεσιανής οντολογικής παράδοσης, της καντιανής φιλοσοφίας, της μαρξικής πολιτικής και οικονομικής σκέψης [ιδίως όπως έχει ερμηνευθεί και επεκταθεί από τον Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ (Alexander Bogdanov), τον Αντόνιο Γκράμσι (Antonio Gramsci), την Άγκνες Χέλερ (Ágnes Heller), τον Κάρελ Κοσίκ (Karel Kosík), τον Άλεκ Νόουβ (Alec Nove) και τον Ιμάνουελ Γουόλερστιν (Immanuel Wallerstein)], της Φαβιανής Εταιρείας, της νεωτερικής δομοκρατίας και της ερμηνευτικής «σχολής».

Σε αυτό το πλαίσιο, λ.χ., υποστηρίζω το πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τον ρασιοναλισμό και τον αστικό πολιτισμό, διατυπώνω την κριτική μου προς τον καπιταλισμό, υποστηρίζω τον κοσμοπολιτισμό έναντι του κοινοτισμού-εθνικισμού και ερμηνεύω το όραμα της κομμουνιστικής απελευθέρωσης ως μέρος της τελεολογίας μιας διαδικασίας διανοητικής, ηθικής και πολιτικο-οικονομικής ανάπτυξης και απελευθέρωσης που έχει ήδη εκφραστεί και εκδηλωθεί με τον νεωτερικό ρασιοναλισμό, τον αστικό πολιτισμό (τον οποίο διαχωρίζω από τον καπιταλισμό), τον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό (τον οποίο αναλύω επακριβώς) και τη νεωτερική επαναστατική πολιτική θεωρία, της οποίας οι σημαντικότερες ιστορικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα ήταν η Γαλλική Επανάσταση (1789), η αποκληθείσα «Άνοιξη των Ευρωπαϊκών Λαών» (επαναστάσεις που σάρωσαν την Ευρώπη το 1848 με σκοπό την ανατροπή των παλαιών μοναρχικών δομών και τη δημιουργία φιλελεύθερων και δημοκρατικών εθνών-κρατών), η Παρισινή Κομμούνα (όπως αποκλήθηκε η επαναστατική σοσιαλιστική κυβέρνηση που έθεσε υπό τον έλεγχό της το Παρίσι τον Μάρτιο του 1871) και το ιταλικό κοινωνικοαπελευθερωτικό και εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Καρμπονάρων (Carbonari).

Στο βιβλίο μου εκθέτω και υποστηρίζω την ακόλουθη πενταμερή διαλεκτή, την οποία ονόμασα «διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας» (“dialectic of rational dynamicity”) και η οποία αποτελεί μια θεωρία και μια μέθοδο σκέψης και πράξης, αλλά και έναν τρόπο κατανόησης και αναδόμησης της πραγματικότητας.

Η πρώτη φορά που παρουσίασα τη «διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας» ήταν φέτος την Άνοιξη στο πλαίσιο μιας επιστημονικής εργασίας μου που εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη από τον εκδοτικό οίκο Nova Science Publishing. Η πενταμερής διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας περιλαμβάνει τα εξής στάδια, που αναλύω εκτενώς στο βιβλίο:

  • Στάδιο I: Όραμα και Προσανατολισμός,
  • Στάδιο II: Στρατηγική,
  • Στάδιο III: Σχεδιασμός,
  • Στάδιο IV: Έλεγχος,
  • Στάδιο V: Ανάπτυξη.

—————-

Ο Νικόλαος Λάος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974. Σπούδασε Μαθηματικά και Κοινωνικές Επιστήμες στο University of La Verne (Καλιφόρνια), και η ερευνητική εργασία-διατριβή που συνέταξε στο ίδιο Πανεπιστήμιο (υπό την καθοδήγηση του ακαδημαϊκού και καθηγητή Themistocles M. Rassias) με αντικείμενο τα θεμέλια της μαθηματικής ανάλυσης και της διαφορικής γεωμετρίας εκδόθηκε το 1998 από τον εκδοτικό οίκο World Scientific Publishing Co. Επίσης, διεξήγαγε προχωρημένη έρευνα στην επιστημολογία της διεθνούς πολιτικής στο London Centre of International Relations, και, μετά από την ολοκλήρωση μιας σειράς σχετικών μαθημάτων και ερευνητικής εργασίας, έλαβε διδακτορικό τίτλο στη Φιλοσοφία από την Academia Teológica de San Andrés (Βερακρούζ, Μεξικό). Επίσης, η διεθνής επαγγελματική σταδιοδρομία του σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών και σε ιδιωτικές εταιρείες πληροφοριών τον έχει εφοδιάσει με εκτεταμένη τεχνογνωσία στην οικονομική και πολιτική ανάλυση. 

Ο καλύτερος δάσκαλος που είχα ποτέ…

Μόρφωση δεν είναι το να μπορείς να κρατήσεις στη μνήμη σου πολλά πράγματα ή να γνωρίζεις πολλά. Μόρφωση είναι το να είσαι σε θέση να ξεχωρίζεις εκείνο που γνωρίζεις από εκείνο που δεν γνωρίζεις.

Ανατόλ Φρανς

Ο κ. Whitson δίδασκε φυσική στην έκτη τάξη του δημοτικού.

Την πρώτη ημέρα που είχαμε μάθημα μαζί του, μας έκανε μια ομιλία για ένα πλάσμα που ονομάζεται “γατολέων”, ένα νυχτόβιο ζώο που εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια της εποχής των παγετώνων.

Καθώς μιλούσε, μας έδωσε να κοιτάμε ένα κρανίο. Εμείς κρατήσαμε σημειώσεις των πραγμάτων που μας έλεγε, γιατί αργότερα θα μας έβαζε τεστ.

Όταν πήρα πίσω την κόλλα μου, σοκαρίστηκα! Υπήρχε ένα μεγάλο κόκκινο Χ πάνω σε κάθε μία από τις απαντήσεις μου. Είχα αποτύχει! Έπρεπε να υπάρχει κάποιο λάθος! Είχα γράψει ακριβώς ό,τι είχε πει ο κ. Whitson!

Τότε συνειδητοποίησα ότι όλοι στην τάξη είχαν αποτύχει. Τι είχε συμβεί;

Πολύ απλά. O κ. Whitson μας εξήγησε ότι όσα μας είπε σχετικά με τον «γατολέοντα», τα είχε βγάλει από το μυαλό του. Ποτέ δεν υπήρχε αυτό το ζώο. Οι πληροφορίες στις σημειώσεις μας ήταν, επομένως, λανθασμένες. Πώς περιμέναμε να μας βάλει καλό βαθμό για λανθασμένες απαντήσεις;

Περιττό να πω ότι ήμασταν εξοργισμένοι. Τι είδους τεστ ήταν αυτό; Και τι είδους δάσκαλος;

Έπρεπε να το είχαμε καταλάβει, μας είπε ο κ. Whitson. Εξάλλου, την ίδια στιγμή που μας έδινε να δούμε το κρανίο του γατολέοντα (στην πραγματικότητα ήταν μιας γάτας) μας έλεγε ότι δεν είχε σωθεί κανένα ίχνος του ζώου! Είχε περιγράψει την καταπληκτική νυχτερινή όραση του, το χρώμα της γούνας του και διάφορα άλλα χαρακτηριστικά, που κανονικά δεν έπρεπε να γνωρίζει! Είχε δώσει στο ζώο ένα γελοίο όνομα, και εμείς ακόμη και τότε δεν υποπτευθήκαμε τίποτα!  Τα μηδενικά στις κόλλες μας θα καταγράφονταν στο επίσημο βαθμολόγιο μας, είπε. Και έτσι έγινε.

Ο κ. Whitson μας είπε ότι ήλπιζε πως θα μαθαίναμε κάτι από όλη αυτή την εμπειρία: Ότι οι εκπαιδευτικοί και τα σχολικά βιβλία δεν είναι αλάνθαστα. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν είναι. Μας είπε να μην αφήσουμε το μυαλό μας να κοιμηθεί, και να το λέμε όταν πιστεύαμε ότι ο ίδιος ή το βιβλίο ήταν λάθος.

Κάθε μάθημα ήταν μια περιπέτεια με τον κ. Whitson. Ακόμη θυμάμαι κάποιες μέρες αυτούσιες, σχεδόν κάθε στιγμή τους. Μια μέρα μας είπε ότι η Volkswagen του ήταν ένας ζωντανός οργανισμός. Μας πήρε δύο ολόκληρες μέρες για να μπορέσουμε να διατυπώσουμε μια άρνηση που δέχτηκε ως αδιαμφισβήτητη. Δεν μας άφησε να ησυχάσουμε μέχρι που αποδείξαμε όχι μόνο ότι γνωρίζαμε καλά τι είναι ένας οργανισμός, αλλά και ότι είχαμε το σθένος να πολεμήσουμε για την Αλήθεια.

Κουβαλήσαμε τον καίνουργιο αυτό σκεπτικισμό σε όλες τις επόμενες τάξεις μας. Αυτό προκάλεσε προβλήματα στους άλλους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι δεν είχαν συνηθίσει να τους αμφισβητούν. Σε κάποιες περιπτώσεις ο καθηγητής ιστορίας έλεγε κάτι, και κάποιος έβηχε υποτιμητικά μουρμουρίζοντας “…γατολέων”.

Αν μου ζητηθεί ποτέ να προτείνω μία λύση για τα προβλήματα στα σχολεία μας, θα είναι ο κ. Whitson. Δεν κάναμε καμιά μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη, αλλά τα παιχνίδια του κ. Whitson δίδαξαν σε μένα και τους συμμαθητές μου κάτι εξίσου σημαντικό: το θάρρος να κοιτούμε τους ανθρώπους στα μάτια και να τους λέμε ότι κάνουν λάθος. Μας δίδαξαν επίσης ότι μπορούμε να το κάνουμε με διασκεδαστικό τρόπο.

Δεν το εκτιμούν φυσικά όλοι. Κάποτε μίλησα σε έναν δάσκαλο για τον κ. Whitson και έμεινε άφωνος. «Δεν έπρεπε να σας εξαπατήσει έτσι», είπε.

Κοίταξα τον δάσκαλο στα μάτια και του είπα ότι έκανε λάθος.


Ένα εκπληκτικό κείμενο για το θέμα της διδασκαλίας. Το πρωτότυπο κείμενο μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Με τη Λογική μπορούμε να καταλάβουμε τα πάντα!

Συζητάμε μερικές φορές για τα «όρια της νόησης» και καταλήγουμε -σχεδόν πάντα βιαστικά και χωρίς να το σκεφτούμε πραγματικά- ότι «η νόηση -δηλαδή η λογική- είναι “πεπερασμένη” οπότε ίσως είναι καλύτερα να εμπιστευόμαστε  το ένστικτο» και διάφορα άλλα τέτοια βιαστικά και κυριολεκτικά, α-νόητα.

Είναι πραγματικά η νόηση πεπερασμένη; Υπάρχει κάποιο όριο σ’ αυτά που μπορούμε να καταλάβουμε;

Και μια σημαντικότερη ερώτηση: Έχουμε το δικαίωμα να υποτιμάμε τον εαυτό μας τόσο πολύ, πιστεύοντας ότι ΔΕΝ μπορούμε να καταλάβουμε τα πάντα;

Αναρωτιέμαι: Μήπως αυτή η πεποίθηση ότι ΔΕΝ μπορούμε να καταλάβουμε τα πάντα, είναι μια ύπουλη δικαιολογία που μας έχει εμφυτευτεί από ολόκληρο το κοινωνικό σύστημα, ακριβώς για αυτό τον λόγο – για να ΜΗΝ προσπαθούμε να σκεφτόμαστε;

Ο νους σε όλη την ανθρώπινη Ιστορία έχει δείξει ότι καταφέρνει να ξεπερνάει κάθε είδους όρια. Γιατί λοιπόν βάζουμε όρια σε κάτι που μοιάζει να είναι φτιαγμένο να ξεπερνάει τα όρια;

Μήπως αν προσπαθούσαμε περισσότερο να καταλάβουμε, γνωρίζοντας ότι ΜΠΟΡΟΥΜΕ να καταλάβουμε, θα ζούσαμε σε έναν καλύτερο κόσμο, όπου θα είμαστε σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ότι είμαστε σήμερα, κύριοι του εαυτού μας;

Σ’ αυτό το κείμενο θέλω να δείξω ότι το μυαλό μας είναι υπεραρκετό για να καταλάβουμε πάρα πολλά πράγματα, φτάνει να τροφοδοτηθεί με τα σωστά στοιχεία και με τη θέληση να αντικρίσουμε το σύμπαν χωρίς παρωπίδες.

(περισσότερα…)

Αμφιβολία: Αυτό που μας κάνει Ανθρώπους

Όλα ξεκινούν από την Αμφιβολία. Από αυτήν ξεκινούν η Αναζήτηση και η Δημιουργία.
Η Αμφιβολία είναι αυτή που σε κάνει να μη δέχεσαι τα δεδομένα.
Αυτή είναι που σε βάζει να φαντάζεσαι εναλλακτικές διαδρομές.
Αυτή σε κάνει να επαναστατείς απέναντι στη «καθεστηκυία» τάξη.

Αν δεν αμφιβάλλεις, απλά δέχεσαι, γίνεσαι στην καλύτερη περίπτωση ένας αγαθός και χαρούμενος Βούδας (στη χειρότερη δεν θα αναφερθώ) αλλά σε καμιά περίπτωση δημιουργικός άνθρωπος.
Ο δημιουργός αμφιβάλλει για τη Φύση, αμφιβάλλει για αυτό που βλέπει, αμφιβάλλει για τον ίδιο του τον εαυτό, και έτσι γίνεται κάτι «παραπάνω».

«Σκέφτομαι άρα υπάρχω» έλεγε ο Καρτέσιος, επειδή ήταν όμως πιστός Χριστιανός και φοβόταν να θέσει θέμα πίστης. Και τα κομπιούτερ σκέφτονται, αλλά δεν υπάρχουν ως όντα. Άρα, ο Καρτέσιος κάνει λάθος!

Το σωστό είναι «Αμφιβάλλω άρα υπάρχω». Τα κομπιούτερ δεν αμφιβάλλουν, για αυτό παραμένουν μηχανές και άψυχα. Τα ζώα δεν αμφιβάλλουν, για αυτό παραμένουν ζώα.
Ο Άνθρωπος, αυτό το σπάνιο ζώο, ήταν το μοναδικό που σήκωσε κεφάλι και είπε «Για δες! Αυτό μπορεί να φαίνεται έτσι, αλλά μάλλον δεν είναι έτσι…» και έτσι άρχισε να γίνεται κάτι πέρα από μηχανή…

Όταν ο άνθρωπος δεν αμφιβάλλει, γίνεται ξανά «ρες», πράγμα, μια απλή, πειθήνια, προβλέψιμη μηχανή. Και μάλλον όχι μόνο μηχανή, αλλά και όπλο, που στρέφεται πολλές φορές ενάντια στους πραγματικούς Ανθρώπους, εκείνους που τολμούν να αμφιβάλλουν…

Ξύλινος Λόγος και «Φιλοσοφία»

Δεν μου αρέσει να μου μιλάνε με «ξύλινο λόγο». Νιώθω σαν να με κοροϊδεύουν.

Δείτε π.χ. τον πίνακα που παραθέτω (τον βρήκα στο stupidity.gr). Ξεκινήστε από οποιαδήποτε σειρά της πρώτης στήλης, διαβάστε στη συνέχεια οποιαδήποτε σειρά της …δεύτερης, μετά της τρίτης κλπ.

Τρομερό; Μιλάτε πλέον σαν επαγγελματίας φιλόσοφος ή πολιτικός…

Τυχαίο; Δεν νομίζω.

Μήπως καταφέρατε να μιμηθείτε τόσο αποτελεσματικά την ατμόσφαιρα των σχετικών λόγων, γιατί και εκείνοι πηγάζουν από κάτι ανάλογο;

Διαβάζω εδώ και χρόνια διάφορους επαγγελματίες φιλοσόφους και τρομάζω με την ασταμάτητη παράθεση νόμων, τυπολογιών και περίπλοκων όρων, που καταλήγουν σε ένα δυσεπίλυτο κουβάρι μάλλον αδύνατο να διελευκανθεί αν είναι ή όχι σωστό. Είναι μάλιστα στις περισσότερες περιπτώσεις αδύνατο να εντοπίσεις το πιο απλό και βασικό λάθος για να μπορέσεις να αξιολογήσεις τις αντιλήψεις του ομιλητή: Αν φάσκει και αντιφάσκει ή αν είναι συνεπής στην εξέλιξη του λόγου του!

Σίγουρα υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις που ο ομιλητής ή ο συγγραφέας δεν κάνει κακοπροαίρετη εφαρμογή κάποιου παρόμοιου πίνακα, αλλά προσπαθεί απλά να είναι «επιστημονικός». Νομίζω όμως ότι ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση είναι φανερό πως υπάρχει μια βασική παρεξήγηση: Η προσπάθεια να «μαθηματικοποιηθεί» η φιλοσοφία, και να δημιουργηθούν περίπλοκα λεκτικά «θεωρήματα».

Νομίζω ότι αυτή η στάση είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη να οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα. Στα μαθηματικά είναι εύκολο να γίνει έλεγχος της ορθότητας των συλλογισμών, γιατί εκεί έχουμε ξεκάθαρα και διακριτά«πεδία αναφοράς», λογικά πλαίσια, αρχικά αξιώματα, αλλά και τρόπους ελέγχου της ορθότητας των μαθηματικών συλλογισμών μας.

Όμως σε κείμενα ή συζητήσεις φιλοσοφίας, πεδίο αναφοράς είναι νομίζω αδύνατο να ορίσουμε  (η φιλοσοφία είναι υποχρεωμένη εκ των πραγμάτων να πάρει ΟΛΑ τα δεδομένα υπόψη της), ενώ ο σωστός ορισμός των αρχικών αξιωμάτων που υποτίθεται ότι κάνουμε από κοινού, αυτοί που συζητάμε, οι αναγνώστες και οι συγγραφείς, είναι εξαιρετικά σπάνιος.

Καταλήγουμε λοιπόν σε βαθιές «φιλοσοφικές» αυθαιρεσίες, με ένα …άρωμα απλώς μαθηματικής και ακαδημαϊκής δομής…

Ας εγκαταλείψουμε λοιπόν τον ξύλινο λόγο όλοι εκείνοι που τον χρησιμοποιούμε.

Δεν μας χρειάζεται.

Πέρασε η εποχή που χρειαζόταν σε κάποιους για να «επιδείξουν» την «επιστημονική τους κατάρτιση».

Πλέον, πραγματικά «επικοινωνιακός» και πραγματικός επιστήμονας είναι εκείνος που μπορεί να μιλήσει με γλώσσα απλή, βατή, κατανοητή, αλλά και στιβαρή από πλευράς επιχειρημάτων, γνώσεων και συλλογισμών…