Αρχική » Έρευνα
Αρχείο κατηγορίας Έρευνα
INTERNET «KILLSWITCH»
Σχέδιο διακοπής του Διαδικτύου σε περίπτωση κοινωνικής εξέγερσης
Του Λουκά Καβακόπουλου
(Αρθρο του 2011 που δημοσιεύτηκε στο Hellenic Nexus)
Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ακόμη σ’ αυτή τη λογική της Μπανανίας: «Ελέγχεις το Διαδίκτυο; Ελέγχεις τις μάζες»; (John C. Dvorak, διάσημος δημοσιογράφος σε θέματα τεχνολογίας)
Μήπως θα ήταν καλύτερα να μην είχαμε εφεύρει ποτέ το Διαδίκτυο; (Γερουσιαστής Jay Rockefeller)
Η εξέγερση των Αιγυπτίων κατά του Χόσνι Μουμπάρακ ήταν ίσως η πρώτη επιτυχημένη εξέγερση της Ιστορίας στην οποία το Διαδίκτυο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων. Τα συστήματα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Twitter και το Facebook βοήθησαν στην οργάνωση των διαδηλώσεων και των συντονισμένων διαμαρτυριών που οδήγησαν τελικά στην πτώση της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Η απόλυτη επιβεβαίωση ότι το Διαδίκτυο μπορεί να γίνει επικίνδυνο για την Εξουσία ήρθε όταν η κυβέρνηση του Μουμπάρακ αναγκάστηκε να «σβήσει» ολόκληρο το αιγυπτιακό Internet, προσπαθώντας να αποσυντονίσει το πλήθος. Το «μπλακ-άουτ» συνέβη την Παρασκευή 21 Ιανουαρίου και κράτησε 5 μέρες. Ήταν όμως αργά για να ανακοπούν οι εξελίξεις. Η διακοπή των τηλεπικοινωνιών απλά εξαγρίωσε περισσότερο το πλήθος και οδήγησαν στην τελική πτώση…
Τα γεγονότα θορύβησαν διάφορες ομάδες εξουσίας στις ΗΠΑ. Είναι κοινό μυστικό ότι οι ΗΠΑ υποστήριζαν τον Μουμπάρακ ως σταθεροποιητικό παράγοντα στην περιοχή, όπως επίσης ότι φοβούνται ότι μια δημοκρατία στην Αίγυπτο θα ενισχύσει τους μουσουλμάνους φονταμενταλιστές, όπως αποκαλύπτουν έγγραφα που διέρρευσαν μέσω του Wikileaks (http://wikileaks-egypt.blogspot.com). Το Διαδίκτυο, από τη στιγμή που ανατρέπει με απρόβλεπτο τρόπο τα δεδομένα, φάνηκε να γίνεται επικίνδυνο και ανεξέλεγκτο. Οι ίδιοι άνθρωποι λοιπόν που μέχρι τότε κόπτονταν για την Ελευθερία του Λόγου και για το δικαίωμα στην Ελεύθερη Ενημέρωση, δεν κράτησαν τα συνήθη προσχήματα και επανέφεραν συζητήσεις για το «kill-switch» του Διαδικτύου, δηλαδή τον «διακόπτη θανάτου» που θα επιτρέπει στην κυβέρνηση των ΗΠΑ να μπορεί κατά βούληση να «σβήνει» το Διαδίκτυο, όποτε και αν αυτό φανεί ότι γίνεται επικίνδυνο για τα συμφέροντά της!
Η πλήρης Αποτυχία των «Συστημάτων Πρόβλεψης Εξελίξεων»
Είναι εξωπραγματικό να αναμένουμε από τις μυστικές υπηρεσίες να προβλέπουν το κάθε τι που συμβαίνει σε κάθε χώρα. Οφείλουμε να είμαστε ρεαλιστές ως προς τα όριά τους, ιδίως σε ό,τι αφορά τη σύνθετη και διαδραστική συμπεριφορά εκατομμυρίων ανθρώπων. (Μάικ Ρότζερς, επικεφαλής της επιτροπής πληροφοριών της Βουλής των Αντιπροσώπων)
Στο Nexus 49 αναφέραμε τη χρηματοδότηση από τη CIA και την Google ενός προγράμματος «πρόβλεψης του μέλλοντος» με το όνομα Recorded Future, μέσω του οποίο οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ θα μπορούν να προβλέπουν κοινωνικές εξελίξεις και γεγονότα. Διάφοροι θεωρητικοί του Διαδικτύου, όπως οι δημιουργοί του συστήματος αυτού, υποστήριζαν ότι τα δεδομένα που διακινούνται μέσω του Διαδικτύου είναι αρκετά για να προβλέψει κάποιος το μέλλον, και ότι το Διαδίκτυο στην ουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα «άγρυπνο μάτι» που θα προβλέπει όλες τις κινήσεις των ανθρώπων. Κρατήσαμε για αυτό τις επιφυλάξεις μας – και οι εξελίξεις στην Αίγυπτο απέδειξαν ότι είχαμε δίκιο. Οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ πιάστηκαν κυριολεκτικά στον ύπνο. Μέχρι και την στιγμή της παραίτησης του Μουμπάρακ έδιναν στον πρόεδρο Ομπάμα λάθος πληροφορίες και εκτιμήσεις…
Η γερουσιαστής των Δημοκρατικών Ντάιαν Φαϊνστάιν, πρόεδρος της Επιτροπής Πληροφοριών της Γερουσίας, εξέφρασε την δυσαρέσκειά της με τα ακόλουθα λόγια: «Θα έπρεπε να είχαμε καλύτερη ενημέρωση, εν μέρει διότι οι διαδηλωτές χρησιμοποίησαν το Ίντερνετ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να συσπειρωθούν. Μα κανένας δεν έβλεπε τι γινόταν στο Ίντερνετ;» (Η CIA πιάστηκε στον ύπνο, Ελευθεροτυπία, 13-2-2011)
Γίνεται φανερό λοιπόν, ότι το Διαδίκτυο δεν είναι προβλέψιμο και ελεγχόμενο, όπως θέλουν να το παρουσιάζουν οι επίδοξοι «ελεγκτές» του. Η ψευδαίσθηση της ότι «όλα είναι υπό έλεγχο» («everything is under control») αρχίζει να χάνεται και το Διαδίκτυο έχει αρχίσει -επιτέλους;- να αποκαλύπτεται ως εργαλείο που μπορεί να προωθήσει τα συμφέροντα του λαού και όχι μόνο της άρχουσας τάξης…
Νομοσχέδιο Διαδικτυακού Μπλακ-άουτ
Την ίδια μέρα που στην Αίγυπτο διακόπηκε το Διαδίκτυο, και την ίδια ακριβώς ώρα που ο πρόεδρος Ομπάμα έκανε διαμαρτυρία προς την κυβέρνηση της Αιγύπτου ζητώντας την να το επανεργοποιήσει, στην αμερικανική Γερουσία τρεις γερουσιαστές (Susan Collins, Tom Carper και Joe Lieberman) επανέφεραν προς ψήφιση ένα νομοσχέδιο που προβλέπει τη διακοπή του Διαδικτύου και στις ΗΠΑ, όταν αυτό θίγει τα συμφέροντα της Αμερικανικής Κυβέρνησης!
Οι συγκεκριμένοι γερουσιαστές αποτελούν μια ισχυρή ομάδα που υποστηρίζει τα συμφέροντα των υπηρεσιών ασφάλειας που δημιουργήθηκε μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 από την κυβέρνηση του προέδρου Μπους. Το νομοσχέδιο τους, υπ’ αριθμόν S3480, ονομάζεται «Πράξη προστασίας του Διαδικτύου ως Εθνικό Κεφάλαιο» (Protecting Cyberspace as a National Asset Act) και πρόκειται για ένα μπερδεμένο και μεγάλο σε έκταση (197 σελίδες!) νομοθετικό εγχείρημα το οποίο καταλήγει απλά να νομιμοποιεί τον βίαιο έλεγχο των τηλεπικοινωνιών ή τη διακοπή τους όταν χρειαστεί, από το Τμήμα Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ (Department of Homeland Security – DHS). Το τμήμα αυτό συστάθηκε το 2002 στα πλαίσια του γνωστού Patriot Act. (Το οποίο θυμίζουμε ότι επιτρέπει την παρακολούθηση και την συλλογή πληροφοριών για κάθε «ύποπτο», όπως και τη σύλληψη και την ανάκριση «υπόπτων» χωρίς εισαγγελικά εντάλματα).
Περίπου 25 ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων είχαν αντιδράσει στην πρώτη εμφάνιση του νομοσχέδιου (ανάμεσά τους η Ένωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των ΗΠΑ, η American Library Association, το Electronic Frontier Foundation, και το Ινστιτούτο για τη Δημοκρατία και την Τεχνολογία) δηλώνοντας ότι ένας τέτοιος νόμους τους βρίσκει αντίθετους γιατί είναι αντισυνταγματικός και θα χρησιμοποιηθεί προφανώς για να λογοκριθεί το Διαδίκτυο.
Ο γερουσιαστής Lieberman υποστήριξε ότι οι φόβοι είναι αβάσιμοι και ότι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο δεν δίνει δικαιώματα πλήρους κατάργησης του Διαδικτύου. Σε ερωτήσεις των δημοσιογράφων απάντησε ότι δεν είναι σκοπός του να επιτρέπει κάτι ανάλογο με αυτό που έγινε στην Αίγυπτο (δηλαδή την πλήρη διακοπή του Διαδικτύου), άφησε όμως να εννοηθεί ότι το νομοσχέδιο θα περιέχει ρυθμίσεις που θα επιτρέπουν τους υπεύθυνους του DHS θα μπορούν να χρωματίζουν κάποιες διευθύνσεις του Διαδικτύου ως «επικίνδυνες για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ» και να τις κατάσχουν άμεσα από τους ιδιοκτήτες τους.
Αυτή η τελευταία όμως δήλωση θορύβησε πολύ περισσότερο όσους την άκουσαν. Με άλλα λόγια, το νομοσχέδιο θα επιτρέπει όχι μόνο να μπορούν να κλείσουν τις ιστοσελίδες που τους δημιουργούν προβλήματα, αλλά επίσης να τις καταλαμβάνουν και να τις χρησιμοποιούν για να προωθήσουν μέσα από αυτές τις πληροφορίες που τους συμφέρουν! Όλα είναι δυνατά με ένα νομοσχέδιο 197 σελίδων, που σίγουρα περιέχει αμέτρητα παραθυράκια για να μπορεί η κυβέρνηση να το χρησιμοποιήσει με όποιο τρόπο θέλει…
Σε άλλη δήλωσή του ο Lieberman, ερχόμενος σε πλήρη αντίφαση με αυτά που έλεγε προηγουμένως, δεν απέκλεισε τη χρήση του νομοσχεδίου για την συνολική διακοπή του Διαδικτύου σε περίπτωση που θα υπάρχει κάποια εθνική απειλή, όπως πχ η κακόβουλη εξάπλωση κάποιου «στρατιωτικού» ιού όπως ο Stuxnet, ο οποίος χτύπησε πριν μερικούς μήνες τα πυρηνικά εργοστάσια του Ιράν.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι ο αμερικανικός νόμος του 1934 (Sedation Act) επιτρέπει τον έλεγχο όλων των επικοινωνιών εντός των ΗΠΑ όταν θίγονται τα συμφέροντα της αμερικανικής κυβέρνησης, άρα αυτό το νομοσχέδιο φαντάζει περιττό. Ο νόμος του 1934 δεν προβλέπει όμως να έχει ο Αμερικανός πρόεδρος δικαιώματα ζωής και θανάτου πάνω στο παγκόσμιο Ίντερνετ, κάτι που θα αποκτήσει αν ψηφιστεί αυτό το νομοσχέδιο. Από τη στιγμή που οι κυριότερες Αρχές και υπηρεσίες του παγκόσμιου Διαδικτύου βρίσκονται μέσα στις ΗΠΑ, η διακοπή του αμερικανικού ισοδυναμεί με διακοπή του παγκόσμιου Διαδικτύου!
Το νομοσχέδιο του «Διακόπτη Θανάτου του Διαδικτύου» ορίζει βέβαια το νομικό πλαίσιο, δεν απαντά όμως στα τεχνικά ερωτήματα: Είναι δυνατόν να διακοπεί το Διαδίκτυο σε μια εξελιγμένη και περίπλοκη χώρα όπως οι ΗΠΑ (ή όπως η Ελλάδα);
Τεχνικές Διαδικτυακού Μπλακ-Άουτ
Η αρχική σχεδίαση του Διαδικτύου προέβλεπε να είναι ανθεκτικό ακόμη και σε περίπτωση πολέμου και βομβαρδισμού κεντρικών συστημάτων του. Στήθηκε εξάλλου πάνω στο στρατιωτικό πρόγραμμα των Η.Π.Α. Arpanet το 1969, με σκοπό «τη πληροφοριακή δικτύωση του αμερικανικού αμυντικού πλέγματος και την επιβίωσή αυτού του δικτύου ακόμη και σε περίπτωση πυρηνικής επίθεσης». Η αρχική σχεδίαση του -και από εκεί πηγάζει και το όνομά του- ήταν να μοιάζει με ένα «δίχτυ» στο οποίο κάθε «κόμβος» (δηλαδή κάθε υπολογιστής) θα συνδέεται με άλλους υπολογιστές μέσω γραμμών επικοινωνίας, σχηματίζοντας έναν «ιστό αράχνης» πάνω στον οποίο θα ταξιδεύουν οι πληροφορίες, χωρίς να διακόπτεται η επικοινωνία αν καταστραφούν κάποιοι κόμβοι.
Αν ακολουθούνταν αυτή η λογική του «δικτύου-ιστού» (mesh network), στην οποία κάθε υπολογιστής είναι κόμβος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μεταδώσει τις πληροφορίες όλων των υπολοίπων, θα είχαμε πραγματικά ένα Διαδίκτυο το οποίο θα ήταν σχεδόν αδύνατο να καταστραφεί ή να διακοπεί. Θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο για μια κυβέρνηση να παρεμποδίσει τη μετάδοση των πληροφοριών, γιατί θα έπρεπε να εντοπίσει έναν πραγματικά τεράστιο αριθμό κόμβων και να τους απενεργοποιήσει, ενώ θα ήταν ακόμη πιο δύσκολο να εντοπίσει την τοποθεσία του αρχικού υπολογιστή από όπου μεταδόθηκε η πληροφορία. Και το κυριότερο, ένα παγκόσμιο τέτοιο δίχτυ δεν θα ανήκε σε κανένα κράτος και δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί από καμία κυβέρνηση.
Η δομή όμως του Διαδικτύου, όπως εξελίσσεται σήμερα, έχει βασικές διαφορές από το μοντέλο του «δικτύου-ιστού». Για λόγους προφανώς διατήρησης του ελέγχου από κάποια κεντρική αρχή αλλά και για ευκολότερη οργάνωση, το Διαδίκτυο έχει μια λογική περισσότερο «συγκεντρωτική».
Στο παγκόσμιο επίπεδο, το Διαδίκτυο είναι δομημένο ως ένα πραγματικό mesh network, στο οποίο «κόμβοι» είναι διάφορα «Αυτόνομα Συστήματα» (Autonomous Systems – AS) τα οποία συνδέονται με άλλα AS, με παραπάνω από έναν τρόπους. Αυτόνομα Συστήματα είναι τα δίκτυα των πανεπιστημίων, μεγάλων κυβερνητικών και εταιρικών δικτύων και πάροχοι Internet σαν την Forthnet, τη Cyta και την Hellas Online.
Κατεβαίνοντας όμως στο επίπεδο του χρήστη, η λογική αλλάζει. Ο συνηθισμένος χρήστης συνδέεται με το Διαδίκτυο σχεδόν πάντα με μεσάζοντα κάποιο AS, υπάρχει δηλαδή ένας σέρβερ με τον οποίο συνδέονται πολύ χρήστες και αυτός τους δρομολογεί στο διαδίκτυο (τοπολογία «Αστέρα»). Το πλεονέκτημά αυτής της σύνδεσης είναι ότι έτσι μοιράζεται (μέσω συνδρομών) το κόστος των διαδικτυακών υποδομών και της συντήρησής τους. Το βασικό μειονέκτημα της είναι ότι φτάνει κάποιος να πείσει την εταιρεία να κλείσει τον κεντρικό server της, για να διακόψει στους πελάτες της την πρόσβαση στο Διαδίκτυο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα, μια κυβέρνηση ή ένας επίδοξος πραξικοπηματίας μπορεί να προκαλέσει διαδικτυακό μπλακ-άουτ σε επίπεδο χώρας με τους ακόλουθους τρόπους…
Internet Blackout με παρέμβαση στους Παρόχους Διαδικτύου (AS)
Σε αυτό το σενάριο, το οποίο είναι αυτό που συνέβη στην Αίγυπτο, η κυβέρνηση πείθει τους πάροχους να διακόψουν τη λειτουργία των συστημάτων τους. Αυτό βέβαια απαιτεί οργάνωση και ένα μεγάλο αριθμό κυβερνητικών πρακτόρων που θα επισκεφτούν τους πάροχους και θα καταφέρουν να τους πείσουν (με απειλές ή συμφωνίες) ώστε να προχωρήσουν στη διακοπή.
Πρέπει βέβαια να τονίσουμε ότι η Αίγυπτος έχει περιορισμένο -σε σχέση με τις ΗΠΑ- αριθμό πάροχων. Το αιγυπτιακό Διαδίκτυο αποτελείται από 3 μεγάλους πάροχους και περίπου 91 ASN (Αριθμούς Αυτόνομων Συστημάτων) ενώ οι ΗΠΑ έχουν χιλιάδες πάροχους και 16.326 ASΝ. Σε μια χώρα λοιπόν όπως οι ΗΠΑ, με πολλούς πάροχους και με πιο ανοιχτό σύστημα διακυβέρνησης μοιάζει λογικά αδύνατο να διακοπεί το Διαδίκτυο με αυτόν τον τρόπο, γιατί ακόμη και ένα μικρό ποσοστό πάροχων να αντιδράσει, το Διαδίκτυο θα συνεχίσει να λειτουργεί και θα είναι εύκολο οποιοσδήποτε χρήστης να βρει πρόσβαση σ’ αυτό.
Το Firewall της Κίνας
Είναι γνωστό ότι η κινέζικη κυβέρνηση μπορεί κάθε στιγμή να διακόψει την επικοινωνία του Διαδικτύου με τη χώρα της, καθώς ελέγχει το Διαδίκτυο με έναν πλήρως συγκεντρωτικό τρόπο: Κάθε επικοινωνία γίνεται υποχρεωτικά μέσω μιας από τις τέσσερις υπηρεσίες παροχής της Κίνας (ChinaNet, GBNet, CERNET ή CSTNET). Αυτές οι υπηρεσίες λειτουργούν ως «διάμεσοι» (proxies) του παγκόσμιου Ίντερνετ και επιτρέπουν στον κινέζο πολίτη να επισκεφτεί μόνο τις σελίδες εκείνες που έχουν ελεγχθεί από την κινέζικη κυβέρνηση και έχουν βρεθεί ως «ακίνδυνες» για το καθεστώς. Περίπου 30.000 υπάλληλοι του καθεστώτος ελέγχουν καθημερινά τις σελίδες του Διαδικτύου.
Η κυβέρνηση της Κίνας καυχιέται ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί από το Διαδίκτυο, καθώς φαίνεται να ελέγχει το περιεχόμενο που φτάνει στους πολίτες της. Φαίνεται ότι δεν είναι όμως έτσι, γιατί σε πολλές περιπτώσεις έχει διακόψει την πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Μια τέτοια διακοπή του Διαδικτύου σε μεγάλη έκταση έγινε τον Ιούλιο του 2009 στην ευρεία περιοχή του Xinjiang όταν συνέβησαν εκεί μεγάλες αναταραχές. (http://opennet.net/blog/2009/07/china-shuts-down-internet-xinjiang-region-after-riots)
Παρά τον υποτιθέμενο μεγάλο έλεγχο η κινέζικη κυβέρνηση αναγκάζεται να διακόπτει κάποιες φορές την παροχή του Διαδικτύου και αυτό προφανώς σχετίζεται με την αδυναμία του κινεζικού firewall να ελέγξει τον τεράστιο όγκο πληροφοριών του Διαδικτύου. Εξάλλου, αναλυτές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια και του Νέου Μεξικό έχουν δημοσιεύσει μελέτες που διαπιστώνουν ότι το κινέζικο εθνικό firewall δεν είναι τόσο αυστηρό όσο θέλει να φαίνεται και ότι πολλά «απαγορευμένα» θέματα φτάνουν στους Κινέζους χρήστες καθημερινά. (http://www.scienceblog.com/cms/chinas-eye-internet-fraud-14190.html)
Internet Blackout με τη συνεργασία των Παγκόσμιων Αρχών του Διαδικτύου
Η πιο «τεχνοκρατική» μέθοδος για να μπλοκαριστεί μια χώρα ή μια μεγάλη περιοχή από το Διαδίκτυο είναι να διαγραφεί η «διεύθυνση» των πάροχων της χώρας στους παγκόσμιους πίνακες διευθυνσιοδότησης (routing tables). Αυτοί οι πίνακες περιέχουν τους αριθμούς/διευθύνεις (IP addresses) που αντιστοιχούν σε κάθε χώρα και στους παρόχους που δρούνε σ’ αυτήν. Με την προσωρινή ή μόνιμη διαγραφή αυτής της αντιστοίχησης το δίκτυο της χώρας θα παραλύσει τελείως και κανένα σύστημα που βρίσκεται σ’ αυτήν δεν θα μπορεί να επικοινωνήσει με τα υπόλοιπα.
Το πρόβλημα στην μέθοδο αυτή είναι ότι τα μηχανήματα που αναλαμβάνουν τη διευθυνσιοδότηση είναι φτιαγμένα με τέτοιο τρόπο που μια «κυβερνοεπίθεση» σ’ αυτά είναι σχεδόν αδύνατη. Αυτός που θέλει να δημιουργήσει πρόβλημα, θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε κάποια από τις κεντρικές υπηρεσίες διευθυνσιοδότησης του Παγκόσμιου Διαδικτύου καθώς και τη διάθεση να παραμερίσει τις διεθνείς συμβάσεις που τις προστατεύουν.
Οι κεντρικές υπηρεσίες/Αρχές είναι έξι, μια κεντρική και παγκόσμια (ΙΑΝΑ) και έξι τοπικές (Regional Internet Registries – RIR) και είναι οι ακόλουθες:
α) Η κεντρική «Αρχή Αντιστοίχησης Αριθμών Διαδικτύου» (Internet Assigned Numbers Authority – IANA) η οποία επιβλέπει την παγκόσμια αντιστοίχηση των διευθύνσεων IP. Βρίσκεται στο Ινστιτούτο Πληροφορικής του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνια υπό την αιγίδα του Υπουργείου Αμύνης (DoD) των ΗΠΑ.
β) Το AfriNIC (Αφρικανικό κέντρο Προστασίας Διαδικτύου) το οποίο βρίσκεται στο νησί του Μαυρίκιου, κοντά στη Μαγαδασκάρη.
γ) Το RIPE NCC (Réseaux IP Européens Network Coordination Centre) το οποίο εδρεύει στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας και εποπτεύει Ευρώπη, Κεντρική Ασία και Μέση Ανατολή.
δ) Το ARIN (Αμερικανικό Μητρώο Αριθμών Διαδικτύου) που εδρεύει στο Fairfax της Virginia στις ΗΠΑ και εποπτεύει ΗΠΑ, Καναδά και περιοχές της Ανταρκτικής.
ε) Το APNIC (Κέντρο Πληροφορίας Διαδικτύου Ασίας και Ειρηνικού) το οποίο εδρεύει στο Brisbane της Αυστραλίας.
στ) Το LACNIC (Κέντρο Πληροφορίας Διαδικτύου Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής) το οποίο εδρεύει στο Μοντεβιδέο της Ουρουγουάης.
Τα παραπάνω συστήματα αποτελούν τη βασική «ραχοκοκαλιά» του Διαδικτύου και οποιαδήποτε δυσλειτουργία θα δημιουργούταν σε κάποιο από αυτά, θα δημιουργούσε παγκόσμια προβλήματα. Επίσης, λόγω ειδικής σχεδίασης είναι εξαιρετικά δύσκολο να επέμβει κάποιος στη λειτουργία τους από μακριά, εκτός βέβαια και αν οργανώσει κάποια συμβατική επίθεση στους χώρους όπου στεγάζονται.
Είναι προφανές λοιπόν ότι μόνο οι χώρες στο έδαφος των οποίων βρίσκονται οι παραπάνω αρχές έχουν την άνεση να επέμβουν και να επηρεάσουν τη λειτουργία του Διαδικτύου. Όμως η χώρα που θα τολμούσε να παρέμβει στη λειτουργία τους θα είχε να αντιμετωπίσει την παγκόσμια κατακραυγή.
Η μόνη χώρα που έχει ουσιαστικά τη δυνατότητα να κάνει χωρίς φόβο παρεμβάσεις στη λειτουργία του παγκόσμιου Διαδικτύου, είναι οι ΗΠΑ, καθώς στο έδαφός της βρίσκονται οι σημαντικότερες αρχές. Ευτυχώς η κοινωνία είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε τέτοια ζητήματα, και αυτό εξηγεί το λόγο που κάποιες ομάδες στην αμερικανική κυβέρνηση αναζητούν έναν νομοθετικό ελιγμό που θα τους δώσει το δικαίωμα να επεμβαίνουν στο Διαδίκτυο χωρίς να δίνουν εξηγήσεις…
Μπορεί να επιβληθεί ένα Internet Blackout στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα έχουμε δυστυχώς παραδείγματα που το τυχαίο κόψιμο ενός καλωδίου κάπου στη Θεσσαλία προκαλεί τη διακοπή του Διαδικτύου στις μισές πόλεις της χώρας μας. Ο αριθμός των πάροχων είναι περίπου ο ίδιος και ίσως μεγαλύτερος από εκείνων της Αιγύπτου. Όμως, οι περισσότεροι από τους πάροχους μας μοιράζονται το ίδιο «backbone» (ραχοκοκκαλιά) και αυτό είναι και το πραγματικό πρόβλημα στη χώρα μας: Έχουμε ελάχιστες γραμμές που μας συνδέουν με το παγκόσμιο Διαδίκτυο του υπόλοιπου πλανήτη. Εξαιτίας αυτής της κατάστασης είναι μάλλον εύκολο η κυβέρνηση ή κάποιος πραξικοπηματίας να διακόψουν τη μετακίνηση πληροφοριών προς τα έξω ή προς τα μέσα, αν κάτι τέτοιο γίνει «χρήσιμο».
Στη χώρα μας όμως είναι και σχετικά εύκολο, σε περίπτωση ενός επιβεβλημένου blackout, να στηθούν εναλλακτικά δίκτυα. Υπάρχουν αμέτρητοι επαγγελματίες και ερασιτέχνες με τη απαραίτητη τεχνογνωσία και το σχετικό hardware (μηχανήματα, κάρτες δικτύου, υπόβαθρο καλωδίων και ασύρματων συνδέσεων) ώστε να καταπολεμηθεί σχετικά άμεσα το blackout με την εμφάνιση αυτοσχέδιων δικτύων, δια μέσου των οποίων θα παρέχεται και Internet. Κάτι τέτοιο εξάλλου έγινε και στην Αίγυπτο.
Διαδίκτυο: Ο «Διακόπτης Θανάτου» του Παλιού Κόσμου;
Οι συζητήσεις για το νομοσχέδιο του «διακόπτη θανάτου» στις ΗΠΑ και οι προσπάθειες αφοπλισμού του Διαδικτύου που έγιναν στην Αίγυπτο και στην Κίνα δείχνουν κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: Οι εξουσιαστικές ομάδες του πλανήτη μας αρχίζουν να διαπιστώνουν ότι το Διαδίκτυο δεν είναι τελικά τελείως ελεγχόμενο και μπορεί να αποδειχτεί πραγματικά -και όχι μόνο κατ’ επίφαση- ένα μέσο που ωθεί σε κοινωνικές αλλαγές.
Υπάρχουν βέβαια πολλοί τρόποι για να δημιουργηθούν προβλήματά στη λειτουργία του Διαδικτύου. Όμως, η «αλλαγή παραδείγματος» (paradigm shift) έχει ήδη συμβεί. Οι άνθρωποι έχουν δεχτεί το μήνυμα της ελεύθερης επικοινωνίας και δύσκολα θα δεχτούν να τους το πάρει κάποιος πίσω.
Οι πρόσφατες εξελίξεις ίσως μας δίνουν το δικαίωμα να ελπίσουμε ότι πριν προλάβει να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικό Internet killswitch, οι νέες τεχνολογίες και οι νέες οπτικές που δημιουργούν, θα γίνουν ένας «διακόπτης θανάτου» που θα βάλει τέλος στις ανελεύθερες και καταπιεστικές εξουσίες…
Πηγές:
- Could the U.S. shut down the internet? (http://edition.cnn.com/2011/TECH/web/02/03/internet.shut.down/)
- Liberman, Collins, Carper Statement on Cybersecurity
(Senate Committee on Homeland Security & Governmental Affairs, 1-2-2011) - Internet ‘kill switch’ bill will return
(http://news.cnet.com/8301-31921_3-20029282-281.html) - Internet “Kill Switch” Bill won’t die
(http://www.tgdaily.com/opinion-features/53989-analysis-internet-%E2%80%9Ckill-switch%E2%80%9D-bill-won%E2%80%99t-die) - Egypt’s Internet Shutdown Can’t Stop Mass Protests (http://www.wired.com/dangerroom/2011/01/egypts-internet-shutdown-cant-stop-mass-protests)
21ος Αιώνας: Το Τέλος του Εμπορίου
Ένα άρθρο του 2010 – 13 χρόνια μετά
του Λουκά Καβακόπουλου
Επιστροφή του μονοπωλιακού έλεγχου όλων των επιπέδων της Αγοράς – Το Ηλεκτρονικό Εμπόριο ως όπλο κατά της «Μεσαίας Τάξης» – Η δημιουργία ενός νέου μοντέλου «παθητικού καταναλωτή» – Το επάγγελμα του Εμπόρου οδηγείται στην εξαφάνιση – Νέες τεχνικές «Ολοκληρωτικού Μάρκετινγκ»
Ένας απλός περίπατος στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη αποκαλύπτει μια αλήθεια που είναι δύσκολο να παραβλέψει ακόμη και ο πιο αδιάφορος περαστικός: Τα μικρά και μεσαία εμπορικά καταστήματα κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Στα βλέμματα αρκετών καταστηματαρχών η απελπισία είναι δύσκολο να κρυφτεί. Λίγα είναι τα μαγαζιά που καταφέρνουν να τραβούν αρκετούς πελάτες καθημερινά ώστε το κέρδος να εγγυάται την επιβίωσή τους.
Τη δύσκολη κατάσταση που προκαλεί η ελληνική και παγκόσμια οικονομική κρίση χειροτερεύουν τα εκατοντάδες ξενόφερτα υπερκαταστήματα που έλκουν τον κόσμο με προσφορές και χαμηλές τιμές που είναι δύσκολο -ή μάλλον ακατόρθωτο- να «χτυπήσουν» οι μικρομεσαίοι έμποροι. Τα εισοδήματα των καταναλωτών συρρικνώνονται και ακόμη και οι πιο συνειδητοποιημένοι από αυτούς αναγκάζονται να προτιμήσουν τα απρόσωπα υπερκαταστήματα, παρά να ενισχύσουν τους ανθρώπους της γειτονιάς τους.
Οι εφημερίδες περιγράφουν το φαινόμενο με μελανά χρώματα: «Μέχρι το τέλος του χρόνου υπάρχει κίνδυνος να κλείσουν άλλες 30.000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις -μεταποιητικές, επαγγελματικές- και το 2011 αν δεν αλλάξει η κατάσταση μπορεί να εξαφανιστούν 60.000 και να χαθούν 150.000 θέσεις εργασίας». «Ο πρόεδρος της Εθνικής Συνομοσπονδίας Ελληνικού Εμπορίου, Β. Κορκίδης, δίνει στοιχεία που σοκάρουν: “Από την αρχή του χρόνου μέχρι σήμερα έχουν κλείσει 16.000 εμπορικές επιχειρήσεις”». (Έθνος, 8 Ιουλίου 2010)
Το φαινόμενο δεν οφείλεται μόνο στην Κρίση, ούτε είναι μόνο ελληνικό. Συμβαίνει με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, όμως εκεί εξελίσσεται ήδη πολλά χρόνια και έτσι δεν αποτελεί κάποιου είδους νέο. Τα μικρά καταστήματα στις δυτικές χώρες έχουν προ πολλού αντικατασταθεί από τις αλυσίδες καταστημάτων, που και αυτές σιγά-σιγά εξαφανίζονται. Στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση (http://www.walletpop.com/specials/retail-stores-closing-doors) παρουσιάζονται 65 αμερικανικές αλυσίδες καταστημάτων που έχουν ήδη χρεοκοπήσει ή κλείνουν τα καταστήματά τους: Καταστήματα παπουτσιών, κοσμηματοπωλεία, βιντεοκλάμπ, φαρμακεία, βιβλιοπωλεία, καταστήματα αυτοκινήτων, γνωστές αλυσίδες όπως οι Sears, Starbucks (έκλεισε το 2009 600 καταστήματα μόνο στις Η.Π.Α.), Virgin Megastores, ή επιχειρήσεις όπως η γνωστή Samsonite (η οποία φαλίρισε το 2009).
Για το κλείσιμο όλων αυτών των επιχειρήσεων ίσως δεν ευθύνεται η οικονομική Κρίση. Μπορεί να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο και η Κρίση να είναι ένα πρώτο σύμπτωμα του επερχόμενου τέλους του Εμπορίου όπως το ξέραμε μέχρι σήμερα!
Αν τα πράγματα συνεχίσουν να εξελίσσονται ως έχουν, ετοιμαστείτε να ξεχάσετε τον μικρομεσαίο έμπορο, όπως ξεχάσαμε τον μπακάλη που κάποτε τροφοδοτούσε τις γειτονιές. Ετοιμαστείτε στη συνέχεια να ξεχάσετε τον μεσαίο έμπορο και στη συνέχεια …το ίδιο το Εμπόριο, το οποίο θα περιέλθει στα χέρια των μεγάλων κεφαλαιοκρατικών ιδρυμάτων και θα γίνει μια απόλυτα ελεγχόμενη διεργασία. Με όλα αυτά θα έρθει και ο τελικός διαχωρισμός της ανθρωπότητας σε δύο τάξεις, εκείνων που ελέγχουν τα μονοπώλια, και των δισεκατομμυρίων υπαλλήλων τους, που θα είμαστε όλοι εμείς…
ΜΟΝΟΠΩΛΙΑ ΚΑΙ «CONGLOMERATIONS»
Ο ισχυρότερος κυριαρχεί και όλοι οι υπόλοιποι χάνουν.
Ian Bremer, Το Τέλος της Ελεύθερης Αγοράς
Ακόμη και τα μεγαλύτερα εμπορικά συμφέροντα είναι ανίσχυρα μπροστά στα «conglomerations», τις συμμαχίες δηλαδή μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών που ελέγχουν τη διαδικασία της παραγωγής, μεγάλων εταιρειών μέσων ενημέρωσης και κεφαλαιοκρατικών ιδρυμάτων (μεγάλες τράπεζες, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα) που ελέγχουν τη ροή του χρήματος. Οι συνενώσεις αυτές διαθέτουν τόσο μεγάλα κεφάλαια που είναι εύκολο να συντρίψουν κάθε εμπορικό ανταγωνιστή τους και να εξαφανίσουν κάθε αυτόνομη εμπορική επιχείρηση. Σε αυτό τους το εγχείρημα τους βοηθούν διάφορες τεχνολογικές και επιστημονικές εξελίξεις που μόλις πρόσφατα έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται, όπως το υπερσυγκεντρωτικό ηλεκτρονικό εμπόριο, τα μακροοικονομικά logistics και το «νευρο-μάρκετινγκ». Όλα αυτά, σε συνδυασμό με συνενώσεις τύπου «καρτέλ», συν το ότι οι καταναλωτές δεν έχουν πλέον πολλά χρήματα και κάποιες αγορές έχουν υπερκορεστεί ή ξεπεραστεί (όπως π.χ. η αγορά των αυτοκινήτων, των ηλεκτρονικών ή η αγορά μουσικών CD) προμηνύουν ένα πολύ ζοφερό μέλλον για το Ελεύθερο Εμπόριο.
Αν συνδυάσουμε τα δεδομένα και τις προφανείς εξελίξεις, αρχίζει να γίνεται φανερό ότι οδηγούμαστε σε έναν κόσμο όπου μια μικρή ομάδα ανθρώπων θα ελέγχει το παγκόσμιο εμπόριο και δεν θα υπάρχει μεσαία τάξη εμπόρων, επιχειρηματιών και επαγγελματιών. Η δυνατότητα να δημιουργήσει κάποιος μια δική του επιχείρηση θα μειωθεί στο ελάχιστο. Έτσι θα οδηγηθούμε σε μια κοινωνία που θα αποτελείται από μια απλησίαστη ανώτερη τάξη, και από μια ισοπεδωμένη κατώτερη τάξη ελεγχόμενων υπαλλήλων που θα αποτελεί το 95% του πληθυσμού. Η τελευταία δεν θα έχει καμιά ουσιαστική εξασφάλιση απέναντι στα συμφέροντα της κεφαλαιοκρατικής εξουσίας, αλλά θα κινείται σε μια επίφαση καπιταλιστικής ελευθερίας που δεν θα είναι καθόλου αληθινή, θα έχει όμως όλα τα προβλήματα και τη σκληρότητα του καπιταλισμού.
Η ψευδαίσθηση ενός ελεύθερου για όλους εμπορίου είναι προφανές ότι θα διατηρηθεί, γιατί πάνω σ’ αυτή στηρίζεται η καταναλωτική μας κοινωνία, ήδη όμως βλέπουμε πάρα πολλά παραδείγματα εμπόρων που στην ουσία δεν είναι τίποτα παραπάνω από τελικοί πωλητές («retailers» στη γλώσσα του παγκοσμιοποιημένου εμπορίου), απόλυτα δεμένοι σε κάποιο conglomeration που τους τροφοδοτεί προϊόντα με τους δικούς του όρους και με αποκλειστικότητα. Έχουμε στην ουσία υπάλληλους, ο οποίοι όμως δεν έχουν κανένα από τα προνόμια ενός πραγματικού υπάλληλου, αλλά χρεώνονται από πάνω και όλες τις ευθύνες του αφεντικού. Θα εξηγήσω παρακάτω πώς ακριβώς συμβαίνει αυτό.
Τα προηγούμενα συνθέτουν ένα πολύ πιθανό σενάριο, που θα έκανε ακόμη και τον Μαρξ να τρομοκρατηθεί, αν και βρίσκεται πολύ κοντά στις προβλέψεις των θεωριών του. Αν το εμπόριο πέσει θύμα των μονοπωλίων με τον τρόπο που περιγράφω παρακάτω, θα έχουμε για πρώτη φορά στην ανθρώπινη Ιστορία μια κοινωνία πλήρως ελεγχόμενη από μερικές μικρές ομάδες ανθρώπων, με την πιο αλάνθαστη μέθοδο ολοκληρωτισμού: Τον έλεγχο της διανομής των αγαθών. Όποιος θα συμβιβάζεται με τους όρους των μονοπωλίων θα έχει όλα όσα προσφέρει ο πολιτισμός. Όποιος όμως θα προσπαθήσει να ακολουθήσει έναν διαφορετικό δικό του δρόμο, θα απορρίπτεται από το κοινωνικό σύστημα, χωρίς να του μένουν πολλές δυνατότητες να χαράξει τη δική του πορεία επιβίωσης.
Δυστυχώς, όλα αυτά συμβαίνουν ήδη σε πολλούς ανθρώπους γύρω μας, που οι επιχειρήσεις και οι δουλειές τους αποδεικνύονται παντελώς ανήμπορες να αντιμετωπίσουν τις παγκόσμιες εξελίξεις.
ΚΑΘΟΛΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΩΣ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Οι πολυεθνικές εταιρείες έκαναν τα προηγούμενα χρόνια ένα σημαντικό πείραμα: Για να μειώσουν τα λειτουργικά τους έξοδα εφάρμοσαν μια «τεχνική» παραγωγής που μείωνε την ανάγκη για πολυάριθμους υπαλλήλους και εξειδικευμένες εγκαταστάσεις. Αυτό ήταν το «outsourcing», στο οποίο κάποια στάδια της παραγωγής δίνονταν σε εξωτερικές -και φτηνότερες- εταιρείες, ενώ η πολυεθνική κρατούσε κυρίως τον κεντρικό έλεγχο και την οργάνωση της παραγωγής. Με το outsourcing δεν χρειαζόταν να πληρώνουν ολόκληρα εταιρικά τμήματα όταν αυτά για διάφορους λόγους δεν είχαν δουλειά να κάνουν.
Παράδειγμα outsourcing: Μια εταιρεία κατασκευής αυτοκινήτων για να φτιάξει το καινούργιο της σπορ μοντέλο, ανέθετε τη σχεδίαση της μηχανής σε ένα ερευνητικό κέντρο, το αμάξωμα σε κάποιον γνωστό σχεδιαστή, τα ηλεκτρονικά σε ένα ειδικευμένο εργοστάσιο, το μάρκετινγκ και τη διαφήμιση σε κάποια εταιρεία προώθησης και η αρχική εταιρεία κρατούσε μόνο την επίβλεψη όλης της παραγωγής.
Το outsourcing θα ήταν μια πολύ θετική εξέλιξη αν τελικά παρέμενε ως κυρίαρχο μοντέλο. Θα έδινε την ευκαιρία στην κοινωνία να αποκεντρωθεί και να οδηγηθούμε σε έναν λιγότερο μονοπωλιακό καπιταλισμό. Ο κάθε επιστήμονας επιχειρηματίας θα μπορούσε να φτιάξει μια εταιρεία εξειδικευμένη σε κάτι, και θα είχε την ευκαιρία, αν ήταν πραγματικά άξιος, να συνεργαστεί με τις μεγαλύτερες φίρμες του πλανήτη.
Όμως, δοκιμάζοντάς το, οι μεγάλες πολυεθνικές διαπίστωσαν ότι το outsourcing δεν τους άρεσε. Οι κύριοι λόγοι ήταν ότι έχαναν την αποκλειστικότητα σε διάφορους τομείς της παραγωγής και της έρευνας. Αναγκάζονταν να μοιραστούν τα μυστικά τους με ανθρώπους που ήταν εκτός εταιρείας και να τους «βάλουν στο κόλπο» σε διάφορους τομείς. Επίσης, κάποιες μεγάλες χώρες όπως οι Η.Π.Α. θεώρησαν ότι το outsourcing σε επιχειρήσεις του εξωτερικού ήταν «αντιεθνικό», αφού μετέφερε εκτός χώρας μυστικά και βιομηχανικές υποδομές. Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα που εντόπισαν ήταν ότι έχαναν προσωπικό με εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία, αφού οι μέχρι τότε υπάλληλοι είχαν την ευκαιρία να στήσουν τη δική τους επιχείρηση και να δουλεύουν πλέον με τους δικούς τους όρους απέναντι στα παλιά τους αφεντικά.
Έτσι, το outsourcing εγκαταλείφθηκε, και ας είχε άμεσα οφέλη προς όλους. Τα μακροπρόθεσμα προβλήματα ήταν πολύ ενοχλητικά για τους κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι απέδειξαν ότι τελικά βλέπουν μακριά όταν έχει να κάνει με την επικράτησή τους στην εξουσία…
Το outsourcing θα αποδειχτεί ένα πρόβλημα για τους Αμερικανούς εργάτες και για την αμερικανική οικονομία…
Dennis Hastert, εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου
Σήμερα κάποιοι οικονομολόγοι έχουν ανακηρύξει το outsourcing επίσημα «νεκρό». Αν και εμφανίστηκαν μερικές νέες ιδέες για μια ενδιάμεση στάση (multisourcing), οι πολυεθνικές προτιμούν να επιστρέψουν στην παλιά λογική τους, η οποία είναι να συγκεντρώνουν όσο το δυνατόν περισσότερα από τα στάδια της παραγωγής και …να συνθλίβουν τον όποιο ανταγωνισμό, σύμφωνα πάντα με την ψευδοεπιστημονική θεωρία του «Κοινωνικού Δαρβινισμού», στην οποία αναφέρθηκα στο προηγούμενο τεύχος του ΗΝ.
Το δόγμα λοιπόν που επικρατεί σήμερα είναι ότι η πολυεθνική οφείλει να ελέγχει απόλυτα και εξουσιαστικά όλους τους τομείς της παραγωγής, από την χρηματοδότηση και τη σχεδίαση ενός προϊόντος, μέχρι την πώληση και τη μεταφορά του προϊόντος στο σπίτι του αγοραστή!
Η αναζήτηση του απόλυτου ελέγχου δεν σταματά εδώ. Κάποιες πολυεθνικές φτάνουν τα τελευταία χρόνια στο σημείο να επιζητούν να ελέγχουν ακόμη και τη χρήση των προϊόντων τους από τον τελικό αγοραστή. Έτσι δημιουργήθηκε η περίφημη «άδεια χρήσης» που περιέχεται σε πολλά προϊόντα σήμερα (κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές, κλπ), η οποία επιβεβαιώνει ότι το προϊόν εξακολουθεί κατά κάποιο τρόπο να ανήκει στην εταιρεία που το κατασκεύασε και όχι σε σένα που το αγόρασες, και αν δεν τηρείς τους όρους που σου θέτει η εταιρεία, έχει το δικαίωμα να σου το πάρει πίσω…
Μια υποθετική μελλοντική «άδεια χρήσης» ενός τηλεφώνου, θα μπορούσε π.χ. να μας παρέχει το δικαίωμα να τηλεφωνούμε σε όποιον θέλουμε, αλλά να μας απαγορεύει να κλείνουμε το τηλέφωνο στις διαφημιστικές που καλούν για να προωθήσουν διάφορα προϊόντα και να είμαστε αναγκασμένοι να ακούμε ολόκληρες τις διαφημίσεις! Μπορεί να φαίνεται αστείο και απίθανο, αλλά είναι μέσα στη λογική που διάφορες πολυεθνικές θέλουν να επιβάλουν στους πελάτες τους…
Σκεφτείτε μια εταιρεία παροχής ηλεκτρισμού που να σου επιβάλλει να βλέπεις μόνο ένα κανάλι με την τηλεόρασή σου, αλλιώς θα σου κόβει το ρεύμα. Τέτοιες εκπλήξεις μάς περιμένουν στο μέλλον μας…
Με τέτοιες λογικές, είναι φανερό ότι ο ανεξάρτητος έμπορος είναι μια φυσική ασπίδα απέναντι στην προσπάθεια των conglomerations να επιβάλουν τους δικούς τους όρους σε όλη την αλυσίδα της εμπορικής διεργασίας. Ο έμπορος μπορεί να επιλέγει προϊόντα από πολλούς και διαφορετικούς προμηθευτές, να ακολουθεί τη δική του στρατηγική στην πώληση και να κάνει τις δικές του συμφωνίες με τους πελάτες-καταναλωτές.
Σκεφτείτε το ακόλουθο παράδειγμα: Το γνωστό iPhone τής Apple πωλείται στη Μεγ. Βρετανία από τις μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων, με υποχρεωτική χρήση όταν το αγοράζεις μίας μόνο τηλεφωνικής εταιρείας. Δηλαδή αγοράζεις κάτι που σου επιβάλλει έναν συγκεκριμένο τρόπο πώς θα το χρησιμοποιήσεις. Στην Ελλάδα όμως, που τα πράγματα είναι πιο χαοτικά και όχι τόσο ελεγχόμενα, το iPhone μπορείς να το βρεις από όποια εταιρεία θέλεις, γιατί οι έμποροι κινούνται ακόμη με τους δικούς τους όρους. Φυσικά είναι λίγο πιο ακριβό, αλλά αν συνέβαινε το ίδιο και στη Μεγ. Βρετανία, το συνολικό κόστος της συσκευής με την επιλογή μιας φθηνότερης τηλ. εταιρείας θα ήταν πολύ μικρότερο.
Ανάλογες συμφωνίες με διάφορους παράξενους «όρους χρήσης» γίνονται και στο εμπόριο τροφίμων, ειδικά τώρα που υπάρχει το θέμα των μεταλλαγμένων και της χρήσης διάφορων χημικών ουσιών.
Οι πολυεθνικές έχουν κάθε λόγο να αναζητούν έναν ολοκληρωτικό τρόπο πώλησης των αγαθών τους που θα αντικαταστήσει το σημερινό εμπόριο. Για αυτό και κάποιες φορές φαίνεται να χτυπούν τους μικρομεσαίους εμπόρους με διάφορες μεθόδους. Π.χ. η επιβολή κάποιων πανάκριβων «προτύπων» που πρέπει να τηρούν οι έμποροι (όπως HAASP, ISO κλπ) χαιρετίστηκε από τις μεγάλες βιομηχανίες. Προφανώς, με αυτό τον τρόπο έβγαλαν πολλούς μικρούς από τη μέση, που δεν μπορούσαν να πληρώσουν τις υψηλές απαιτήσεις των προτύπων.
ΣΥΝΘΛΙΨΗ ΚΑΙ …ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
Τα πανίσχυρα conglomerations έχουν τη δυνατότητα να παραμερίζουν τους ανταγωνιστές τους με πολλούς τρόπους. Καθώς έχουν τεράστια κεφάλαια και ακόμη πιο τεράστιες πιστώσεις (δηλαδή τα κεφάλαια που διαθέτουν είναι πρακτικά άπειρα):
1) Μπορούν να καταστρέψουν τον ανταγωνισμό πουλώντας τα προϊόντα τους σε τιμές κάτω του κόστους. Οι καταναλωτές θα προτιμήσουν το φθηνότερο, και ο ανταγωνισμός θα γονατίσει.
2) Μπορούν να εξαγοράσουν τους ανταγωνιστές τους σε εταιρικό αλλά και προσωπικό επίπεδο. Ειδικά στις Α.Ε., επειδή οι μετοχές αλλάζουν με ανώνυμο τρόπο χέρια, είναι πολύ εύκολο δύο ανταγωνιστικές επιχειρήσεις να ελέγχονται από τους ίδιους μετόχους.
- Μπορούν να δημιουργούν εικονικούς ανταγωνιστές, στην ουσία ελεγχόμενους από τις ίδιες, για να παρακάμπτουν νόμους και να αποφεύγουν καταστάσεις, αλλά και για να διατηρούν μια επίφαση «ελεύθερου εμπορίου».
Δείτε τα ακόλουθα παραδείγματα:
Η Sony, η οποία υποστήριζε το πρότυπο blueray στην αγορά των νέων DVD, ήταν έτοιμη να φαλιρίσει. Τότε η Microsoft, η οποία υποστήριζε το πρότυπο HD-DVD, που ήταν ανταγωνιστικό του blueray, με μια ακατανόητη για πολλούς κίνηση απέσυρε την υποστήριξή της από το HD-DVD, σώζοντας τη Sony την τελευταία στιγμή από τη χρεοκοπία. Γιατί το έκανε; Όπως αναφέρουν διάφοροι αναλυτές, η Microsoft θα αντιμετώπιζε πρόβλημα με τον αντιμονοπωλιακό νόμο των Η.Π.Α. αν η Sony χρεοκοπούσε, γιατί θα φαινόταν ως ο μοναδικός προμηθευτής συστημάτων videogames (από τα οποία η Microsoft κερδίζει τεράστια ποσά). Έτσι, η Microsoft θυσίασε μια άσχετη τεχνολογία, για να μη χάσει έναν -ελεγχόμενο πλέον- ανταγωνιστή, και για να κερδίσει από μια τρίτη αγορά. Η «μακροοικονομία», την οποία θα σχολιάσουμε παρακάτω, σε όλο της το μεγαλείο!
Η AMD, η δεύτερη μεγαλύτερη εταιρεία κατασκευής μικροεπεξεργαστών, ήταν έτοιμη να χρεοκοπήσει και αυτή, όταν η παντοδύναμη Intel αποφάσισε να «καθυστερήσει» την παρουσίαση των νέων τεχνολογιών της, ώστε να δώσει στην AMD χρόνο να ορθοποδήσει. Πράγματι, η AMD παρουσίασε μια σειρά επεξεργαστών που τη βοήθησαν να ανέβει αρκετά σε πωλήσεις και να αποφύγει τη χρεοκοπία. Μόλις πέρασε ο κίνδυνος, η Intel κυκλοφόρησε τη νέα της σειρά επεξεργαστών που …έσβηναν κυριολεκτικά την AMD από το χάρτη. Αλλά η AMD είχε ήδη διαφύγει τον κίνδυνο, και έτσι αυτή τη στιγμή δρα ως το μικρό, προστατευόμενο παιδί του …ανταγωνιστή της. Έτσι, η Intel δεν αντιμετωπίζει τον αντιμονοπωλιακό νόμο, και η υποθετική «πολυφωνική και δημοκρατική» αγορά των δύο εταιρειών κυριαρχεί, με τον ίδιο τρόπο που ο δικομματισμός κυριαρχούσε επί δεκαετίες στην Ελλάδα.
Όλα τα προηγούμενα συμβαίνουν καθημερινά στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα, αν και σπάνια το κοινό τούς δίνει την προσοχή που απαιτείται. Η διατήρηση μιας «ελεύθερης αγοράς» είναι σε πολλές περιπτώσεις μονάχα μια επίφαση. Κάπως έτσι φαίνεται να εξελίσσεται και το παιχνίδι στο εμπόριο του μέλλοντος. Όλοι θα έχουν το δικαίωμα να παίξουν, αλλά ουσιαστικά λίγοι θα ελέγχουν το παιχνίδι…
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ: ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΧΑΜΕΝΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΙΚΡΟΥΣ
Το ηλεκτρονικό εμπόριο, αν και κάποτε το χαιρετίσαμε σαν μια συμφέρουσα προς όλους μας εξέλιξη, σήμερα αρχίζει να φαίνεται ότι θα βοηθήσει κι αυτό στον αφανισμό των μικρότερων εμπόρων και στην εξαφάνιση της εμπορικής μικρομεσαίας τάξης.
Μόνο ένα πραγματικά μεγάλο ηλεκτρονικό κατάστημα (eshop) μπορεί να επιβιώσει σε μια παγκοσμιοποιημένη αγορά. Όταν λέμε «πραγματικά μεγάλο» εννοούμε από πλευράς διαφημιστικής δύναμης και δυνατότητας να ρίχνει τις τιμές του. Υπάρχουν στο εξωτερικό eshops που καταφέρνουν να πουλάνε με τιμές που είναι κάτω του κόστους (δηλαδή πουλάνε τα προϊόντα τους με τιμές χαμηλότερες από εκείνες που τα αγοράζουν!) και παρόλα αυτά να κερδίζουν. Αυτό το καταφέρνουν βγάζοντας κέρδος από τους διάφορους τομείς των «logistics» (δηλαδή κυρίως τα μεταφορικά, διαβάστε παρακάτω) και γιατί απευθύνονται σε τόσα πολλά εκατομμύρια καθημερινών πελατών σε όλο τον κόσμο, που εκτός από εμπορική έχουν και διαφημιστική δύναμη (αν δηλαδή δεν προωθήσουν ένα προϊόν, αυτό κάνει λιγότερες πωλήσεις).
Τα παγκόσμια eshops και δίκτυα ηλεκτρονικών πωλήσεων είναι από τη φύση τους υπερσυγκεντρωτικά και είναι θέμα χρόνου να καταπιούν κάθε τοπικό/εγχώριο ανταγωνιστή τους. Ήδη πολλοί Έλληνες τα προτιμούν. Είναι κοινό μυστικό της αγοράς ότι τα περισσότερα ελληνικά eshops αντιμετωπίζουν ήδη οικονομικά προβλήματα ή ετοιμάζονται να αντιμετωπίσουν στο μέλλον, με λιγοστές εξαιρέσεις τα eshops των μεγάλων και γνωστών αλυσίδων.
Ο μικρός έμπορος, ηλεκτρονικός ή παραδοσιακός, που δεν έχει κάποια διαπραγματευτική δύναμη, έχει να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα που μοιάζουν ανυπέρβλητα. Είναι π.χ. αναγκασμένος να πουλήσει τα προϊόντα σε τιμές που είναι πολύ υψηλότερεςαπό τις τιμές που οι μεγάλες εταιρείες δίνουν στους πελάτες λιανικής τους! Αυτό συμβαίνει γιατί οι εταιρείες εκ των πραγμάτων αντιμετωπίζουν τους μικρούς εμπόρους ως πελάτες λιανικής και δεν τουςδίνουν καλύτερες τιμές. Δοκιμάστε να υποδυθείτε έναν έμπορο που έχει ένα μικρό μαγαζί και ζητήστε τηλεφωνικά τιμές από κάποια μεγάλη εταιρεία. Θα δείτε ότι οι τιμές που θα πάρετε θα είναι συνήθως αυτές του τελικού αγοραστή λιανικής και όχι τιμές «χονδρικής»! Υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις που θα σας ζητηθούν τιμές μεγαλύτερες από εκείνες που θα βρείτε στα ηλεκτρονικά καταστήματα λιανικής των ίδιων εταιρειών! (Φυσικά, μπορείτε -και πρέπει- να τα αγοράσετε από εκεί). Με αυτού του τύπου τον σχεδόν αθέμιτο ανταγωνισμό, από τη στιγμή που ο έμπορος θα προσπαθήσει να βγάλει κάποιο μικρό κέρδος προσθέτοντάς το στην τελική τιμή, δεν έχει καμία ευκαιρία να πουλήσει το προϊόν σε κάποιο «ενημερωμένο» πελάτη. Ειδικά μέσω Διαδικτύου, είναι θέμα μερικών κλικ ο πελάτης να βρει το προϊόν πιο φτηνά, συνήθως στο retail eshop του παραγωγού ή σε κάποιο μεγάλο με το οποίο εκείνος συνεργάζεται. Η μόνη ελπίδα για κέρδος για τον μικρό έμπορο υπάρχει μόνο αν έχει τη σπάνια τύχη να απευθύνεται σε κάποια ομάδα αγοραστών που είναι τελείως αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο!
Ένα άλλο πρόβλημα του μικρού Έλληνα εμπόρου είναι ότι έχει να αντιμετωπίσει τον παραλογισμό του ελληνικού δημοσίου. Το 23% του ΦΠΑ είναι απαγορευτικό σε μια αγορά στην οποία κάποια προϊόντα αφήνουν κέρδος το πολύ 8% ή 9% (όπως π.χ. στον τομέα της τεχνολογίας, όπου ο ανταγωνισμός ειδικά ανάμεσα στα eshops είναι συντριπτικός)! Δηλαδή, ο έμπορος από μια πώληση 200 ευρώ κερδίζει 18 ευρώ, ενώ το ΦΠΑ που θα κληθεί να πληρώσει στο τέλος του τριμήνου είναι 46 ευρώ!
Φυσικά, το ΦΠΑ μπαίνει στην τιμή και το πληρώνει ο τελικός αγοραστής. Αλλά είναι τέτοια η κατάσταση της ελληνικής αγοράς που οι περισσότεροι έμποροι αναγκάστηκαν να μην αλλάξουν τιμές τον Ιούλιο που μας πέρασε και να χρεωθούν οι ίδιοι το ΦΠΑ! Άρα, το κέρδος τους, από 9% έπεσε στο 7%, αφού το 2% της ανόδου του ΦΠΑ το πληρώνουν οι ίδιοι!
Αναλογιστείτε ότι για να βγάλει με 7% ένας έμπορος τελικό συνολικό κέρδος 2.000 ευρώ, με το οποίο θα ζήσει και θα πληρώσει τα έξοδα της επιχείρησής του, πρέπει να έχει κάνει πωλήσεις 28.500 ευρώ, να έχει δηλαδή επενδύσει 26.500 ευρώ σε αγορές. Το χειρότερο όμως είναι ότι επειδή η αγορά είναι επισφαλής, πολλές φορές τα προϊόντα δεν πωλούνται και μένουν «στοκ» (άρα το κεφάλαιό τους παγιδεύεται) ή πωλούνται με επιταγές και άλλου τύπου συναλλαγματικές που σε πάρα πολλές περιπτώσεις δεν πληρώνονται στην ώρα τους – αν πληρώνονται δηλαδή ποτέ, γιατί είναι γνωστό ότι η αγορά είναι γεμάτη με ακάλυπτες, απλήρωτες, επιταγές.
Αντίθετα τώρα, ένα διεθνές ηλεκτρονικό eshop μιας πολυεθνικής έχει πολλά «παραθυράκια» που του επιτρέπουν να αποφεύγει δασμούς, ΦΠΑ, φόρους κλπ. Μπορεί να έχει έδρα σε μια χώρα που παρέχει όλες τις ευκολίες στις πολυεθνικές, όπως οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης σήμερα. Αυτές οι χώρες για να τραβήξουν τις ξένες εταιρείες επιβάλουν ελάχιστους φόρους. Επίσης, το άνοιγμα των συνόρων λόγω Ενωμένης Ευρώπης δημιουργεί μια χαοτική ανισορροπία στις εμπορικές ευκαιρίες, που μια εταιρεία με «πάτημα» σε πολλές χώρες μπορεί να εκμεταλλευτεί.
Έτσι λοιπόν, ο μικρός έμπορος κάνει μια ιδιαίτερα επικίνδυνη πλέον δουλειά, στην οποία βγαίνει πολύ συχνά χαμένος και χρεωμένος, ενώ οι μεγάλοι ανταγωνιστές του έχουν αμέτρητα πλεονεκτήματα. Έτσι εξηγούνται και τα χιλιάδες «λουκέτα» που βλέπετε γύρω σας, ενώ ταυτόχρονα τα κέρδη των μεγάλων ανηφορίζουν με γρήγορους ρυθμούς!
Είναι βέβαια νωρίς ακόμη για την απόλυτη επικράτηση του ηλεκτρονικού εμπορίου και την πλήρη παράκαμψη των μικρών και μεσαίων εμπόρων. Για λόγους μάρκετινγκ, αυτή η εξέλιξη θα καθυστερήσει μερικά χρόνια. Το πλήθος δεν είναι ακόμη συνηθισμένο να αγοράζει μόνο από το Internet. Καμιά πολυεθνική δεν τολμάει ακόμη να «κλειστεί» στον εαυτό της και να χάσει την προώθηση του «ραφιού», αφού το μεγαλύτερο ποσοστό των καταναλωτών προτιμούν ακόμη να αγοράζουν αυτό που βλέπουν στο ράφι του κοντινού τους καταστήματος και όχι σε μια οθόνη.
Αυτό το γνωρίζουν οι μεγάλοι έμποροι, οι οποίοι χρησιμοποιούν ως διαπραγματευτικό μοχλό τη δύναμη που έχουν να προωθούν προϊόντα στις τοπικές αγορές.
Όμως όλα δείχνουν ότι τα conglomerations είναι αποφασισμένα να αλλάξουν αυτή την κατάσταση, διαμορφώνοντας ένα νέο πρότυπο καταναλωτή που δεν θα έχει πρόβλημα να αγοράζει από απόσταση τα προϊόντα που θα του επιβάλλονται…
LOGISTICS & ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΑ: Η ΕΠΕΝΔΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ;
Οι επιχειρηματίες τα τελευταία χρόνια παραδέχονται ότι το πλήθος αργά ή γρήγορα θα στραφεί προς το ηλεκτρονικό εμπόριο λόγω των χαμηλότερων τιμών και λόγω της διαφήμισης του e-shopping ως τον πιο συμφέροντα τρόπο αγορών.
Οι πιο έξυπνοι από αυτούς εντοπίζουν ένα ιδιαίτερα κομβικό σημείο: Αν το εμπόριο γίνει τελείως ηλεκτρονικό, εξαφανίζονται οι ανάγκες για καταστήματα και ό,τι αυτά συνεπάγονται (υπαλλήλους, βιτρίνες κλπ) αλλά αυξάνεται η ανάγκη για μέσα μεταφοράς. Αν αγοράσεις κάτι ηλεκτρονικά, πώς αυτό θα φτάσει στο σπίτι σου; «Άρα, η καλύτερη επένδυση αυτή τη στιγμή είναι στα μέσα μεταφοράς», υποστηρίζουν αρκετοί.
Οπότε στις επιχειρηματικές συζητήσεις ένα κεντρικό θέμα είναι πλέον τα «logistics». Τα logistics είναι η διαχείριση όλων των σταδίων από την παραγωγή μέχρι την κατανάλωση, με κάποιο ιδιαίτερο βάρος στη μεταφορά. Όποιος έχει τα μεγαλύτερα, ταχύτερα και ασφαλέστερα φορτηγά και οχήματα, συν ένα καλά οργανωμένο δίκτυο διανομής, αυτός θα είναι αύριο ο ισχυρότερος επιχειρηματίας και από αυτόν θα περνά μεγάλο μέρος της «εμπορικής» διαδικασίας.
Δεν θέλει όμως πολλή σκέψη για να διαπιστώσει κανείς ότι για να φτιαχτεί ένα αποτελεσματικό δίκτυο μεταφοράς προϊόντων, απαιτούνται τεράστια κεφάλαια. Δεν αρκούν 3 ή 4 μεγάλα φορτηγά και 10 μηχανάκια για να καλυφθεί μια χώρα σαν την Ελλάδα, γιατί οι τελικοί προορισμοί είναι χιλιάδες και οι αποστάσεις μεγάλες και ασύμφορες (λόγω και της αύξησης της τιμής των καυσίμων). Ένα μεγάλο φορτηγό δεν συμφέρει για να μεταφέρεις ένα πακέτο σε μια μικρή πόλη (δεν έχει νόημα να κάψεις 200 ευρώ καύσιμα για να μεταφέρεις ένα δέμα αξίας 20 ευρώ) και ένα μηχανάκι δεν μπορεί να ανέβει σε ένα ορεινό χωριό. Χρειάζεται λοιπόν ένας στόλος από οχήματα διαφόρων μεγεθών, και πολλοί καλά οργανωμένοι σταθμοί όπου τα μεγάλα φορτηγά θα μοιράζουν το φορτίο τους σε μικρότερα οχήματα, κατάλληλα για να κάνουν με μικρό κόστος τις διανομές.
Νομίζω ότι είναι φανερό ότι ένα τέτοιο δίκτυο μεταφοράς δεν μπορεί να στηθεί από έναν μικρό ή μεσαίο επιχειρηματία, και αν στηθεί είναι καταδικασμένο να σβήσει μόλις θα εμφανιστεί δίπλα του ένα πολύ πιο οργανωμένο και ισχυρό δίκτυο, με περισσότερα φορτηγά και μέσα μεταφοράς.
Το δίκτυο μεταφοράς απαιτεί λοιπόν έναν φορέα με μεγάλα κεφάλαια. Είναι θέμα χρόνου να εμφανιστεί ένας τέτοιος που θα «καταπιεί» όλα τα μικρότερα δίκτυα. Αν δεν έχει εμφανιστεί ακόμη ένα τέτοιο μονοπωλιακό δίκτυο στην Ελλάδα, αυτό συμβαίνει γιατί, όπως τόνισα και προηγουμένως, εξακολουθεί να υπάρχει η «δύναμη του ραφιού» και το ηλεκτρονικό εμπόριο δεν είναι ακόμη παντοδύναμο, άρα κάθε έμπορος μπορεί να δικτυωθεί με άλλους εμπόρους και να μοιράσει έτσι τα έξοδα μεταφοράς για να φέρει τα προϊόντα στο κατάστημα και στο ράφι του.
Μόλις το ηλεκτρονικό εμπόριο επιβληθεί στην κοινωνία μας, είναι θέμα χρόνου να εμφανιστούν στη χώρα μας τα μεγάλα και πολυεθνικά δίκτυα διανομής, όπως η UPS ή η DSV. Αυτά τα δίκτυα έχουν κάποια μεγάλα πλεονεκτήματα που δεν θα έχουν οι εγχώριοι διανομείς: Συνεργάζονται ήδη με τα μεγαλύτερα ηλεκτρονικά καταστήματα (τα οποία δεν προσφέρουν καν επιλογή για να επιλέξεις άλλη μεταφορική εταιρεία πέρα απ’ αυτές), διαθέτουν τεράστιους στόλους οχημάτων, μεγαλύτερη γνώση στον περίπλοκο σχεδιασμό που απαιτείται, άρα είναι αυτοί που θα καταλάβουν το συντριπτικό ποσοστό της αγοράς. Αργά ή γρήγορα θα καταπιούν κάθε εγχώριο «ανταγωνιστή» τους.
Για ακόμη μια φορά, όλα δείχνουν ότι ο Έλληνας δεν θα έχει άλλη εναλλακτική, από το να γίνει υπάλληλος μιας μεγάλης πολυεθνικής…
ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΡΙΚ: ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΙΣΧΥΡΟΥΣ
Χωρίς τη βοήθεια των κυβερνήσεων, είναι αδύνατο για ένα επίδοξο μονοπώλιο να εγκαθιδρυθεί και να μπορεί να θέτει και να διατηρεί τις τιμές και τις πολιτικές του ανεξάρτητα από την υπόλοιπη οικονομία.
Ayn Rand, Καπιταλισμός, το Άγνωστο Ιδανικό
Ένας τομέας που έχει δεχτεί τεράστια εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες είναι η «Μακροοικονομία». Αυτή είναι μια σειρά από θεωρίες και από μαθηματικά μοντέλα που βασίζονται στη μελέτη διάφορων οικονομικών και κοινωνικών δεδομένων που είναι φαινομενικά άσχετα, αλλά το ένα επηρεάζει το άλλο με πολύπλοκους τρόπους.
Ένα ενδιαφέρον και παράδοξο παράδειγμα μακροοικονομίας που θα βρείτε σε βιβλία μαθηματικών, είναι η ανακάλυψη ότι αυξάνοντας την ασφάλεια των αεροπορικών πτήσεων αυξάνονται τα θύματα τροχαίων ατυχημάτων στους δρόμους και αντίστροφα! Αυτό συμβαίνει γιατί η μικρή αύξηση του κόστους των αεροπορικών πτήσεων λόγω των επιπρόσθετων μέτρων ασφάλειας, μειώνει τον αριθμό των επιβατών των αεροπλάνων, οι οποίοι προτιμούν αυτοκίνητα για τη μεταφορά τους, με αποτέλεσμα την αύξηση των τροχαίων!
Τέτοιου τύπου άσχετοι εκ πρώτης όψεως συσχετισμοί δεν έχουν κανένα πρακτικό νόημα για τους μικρομεσαίους, αλλά είναι πανίσχυρο όπλο στα χέρια οικονομικών φορέων.
Από τη στιγμή που ένα conglomeration έχει διαθέσιμο κεφάλαιο μεγαλύτερο από το ΑΕΠ μιας ολόκληρης χώρας, μπορεί με επηρεασμό διαφόρων λεπτομερειών να επηρεάσει ισχυρά την οικονομία της. Δεν μιλάμε μόνο για τον χρηματισμό των πολιτικών για να γίνουν «συμφέρουσες συμφωνίες», αλλά και για πολύ πιο λεπτούς και αδιόρατους χειρισμούς.
Η χρηματοδότηση ενός συγκεκριμένου τομέα της παραγωγής σε μια χώρα, μπορεί να προκαλέσει ανάπτυξη σε αυτόν τον τομέα αλλά καθίζηση σε κάποιον άλλον φαινομενικά άσχετο, ο οποίος όμως είναι ο πραγματικός στόχος της πολυεθνικής που κάνει την επένδυση. Όταν ο «άσχετος» τομέας καταρρεύσει, η πολυεθνική θα εμφανιστεί για να τον «σώσει» εξαγοράζοντάς τον.
Με αυτούς τους τρόπους διάφορα παγκόσμια οικονομικά τραστ έχουν υποχρεώσει χώρες όπως την Ελλάδα να εγκαταλείψουν τις προσπάθειες να δημιουργήσουν βαριά βιομηχανία ή βαριές μονάδες παραγωγής ενέργειας. Οι πολιτικοί μας δυστυχώς, καθώς σπάνια έχουν γνώση (ή το απαραίτητο ενδιαφέρον) για τους πραγματικούς σκοπούς κάθε οικονομικού συμφέροντος που έρχεται στην Ελλάδα, έχουν πέσει αμέτρητες φορές στις μακροοικονομικές παγίδες, με τα γνωστά σημερινά αποτελέσματα.
Δυστυχώς η Ελλάδα έχει φτάσει στο σημείο να μην έχει καμιά σχεδόν μακροοικονομική επιρροή στα τεκταινόμενα της Ευρώπης και τα αποτελέσματα της αδυναμίας μας έχουμε αρχίσει να τα ζούμε ήδη.
Στο πλαίσιο ενός μακροοικονομικού πολέμου ανήκουν και οι επενδύσεις βιομηχανίας σε χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, με σκοπό να χτυπηθούν οι μεγάλες βιομηχανίες των κοντινών ανεπτυγμένων χωρών.
Η χρήση των μακροοικονομικών θα είναι ένα επιπλέον όπλο που είναι προφανές ότι θα χρησιμοποιηθεί για να παραμεριστεί ο μικρός και ο μεσαίος χώρος, με κυριότερα θύματα τους επιχειρηματίες της μεταποίησης και του εμπορίου.
ΝΕΥΡΟ-ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΚΑΙ ΥΠΕΡΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ
Η νευροοικονομία είναι ακόμη ένας επιστημονικός κλάδος ο οποίος σκοπεύει να βάλει το χέρι του στην εξάλειψη του εμπορίου. Συνδυάζει ανακαλύψεις από την ψυχολογία, από τη μελέτη της συμπεριφοράς, από την οικονομία και από τη νευροεπιστήμη, για να προβλέψει πώς οι επιχειρηματίες και οι καταναλωτές λαμβάνουν αποφάσεις, από το να κάνουν μια επένδυση ως το να αγοράσουν ένα προϊόν.
Η νευροοικονομία συνδυάζεται με το νευρομάρκετινγκ, το οποίο είναι μια προσπάθεια να δημιουργηθούν διαφημίσεις και ερεθίσματα τέτοια, που να υποχρεώνουν τον καταναλωτή να αγοράσει κάποια προϊόντα.
Πρέπει φυσικά να τονίσουμε ότι το νευρομάρκετινγκ παραμένει μάλλον μια θεωρία συνωμοσίας, και δεν έχουμε δει -ευτυχώς- κάποιες απτές εφαρμογές του σε καθημερινό επίπεδο (δηλαδή δεν υπάρχει διαφήμιση που μας πείθει να αγοράσουμε κάτι οπωσδήποτε και κάθε φορά που τη βλέπουμε). Σίγουρα όμως, όπως θα σας διαβεβαιώσει ο κάθε μαρκετίστας που ξέρει τη δουλειά του, σε επίπεδα πλήθους, διάφορες λεπτομέρειες στην παρουσίαση ενός προϊόντος, π.χ. το χρώμα του κουτιού του ή η ατάκα της διαφήμισής του, επηρεάζουν σημαντικά τις πωλήσεις του. (Για παράδειγμα, στους εμπορικούς κύκλους είναι γνωστό ότι τα σκοτεινά χρώματα αποφεύγονται σαν τον διάβολο για τα κουτιά των προϊόντων γιατί απωθούν τους καταναλωτές, ενώ κάποιοι συνδυασμοί ανοιχτού γαλάζιου, απαλού κόκκινου και λαχανί είναι «μαγνήτες» της προσοχής και πείθουν τον καταναλωτή για την ποιότητα και την ασφάλεια των προϊόντων).
Ίσως το νευρομάρκετινγκ να καταφέρει να δημιουργήσει «υπερδιαφημίσεις» που θα μας κάνουν να νιώθουμε με μεγάλο ποσοστό «επιτυχίας» την ανάγκη να αγοράσουμε τα προϊόντα που θα παρουσιάζουν. Μια τέτοια εξέλιξη ίσως δεν είναι αδύνατη. Ήδη οι διαφημιστές είναι σε καλό δρόμο και φαίνονται να παγιδεύουν πολύ αποτελεσματικά την προσοχή μας. Αν πραγματικά ανακαλυφθεί η «απόλυτη διαφήμιση», θα χρησιμοποιηθεί προφανώς άμεσα από τα μεγάλα conglomerations, που τότε, εκτός από το ότι θα έχουν τις καλύτερες τιμές και την καλύτερη οργάνωση, θα διαθέτουν και τρόπους παρουσίασης που θα έλκουν αδιάσπαστα το ενδιαφέρον του πλήθους.
Το επόμενο βήμα θα είναι αυτές οι γνώσεις να εφαρμοστούν και στα εμπορικά μέσα (δηλαδή στα υπερκαταστήματα και στα eshops) και τα conglomerations θα έχουν φτάσει κοντά στο στόχο τους, που είναι η διαμόρφωση ενός καταναλωτή που θα είναι υποχρεωμένος να αγοράσει ό,τι τού επιβάλλουν. Έτσι, το παραδοσιακό εμπόριο δεν θα έχει κανένα λόγο να συνεχίσει να υπάρχει…
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ «ΠΡΟΦΙΛ» & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ
Η δική μου πεποίθηση είναι ότι το νευρομάρκετινγκ θα αποτύχει στη δημιουργία ενός απόλυτα ελεγχόμενου «πελάτη» και μάλλον ανήκει υπερβολικά στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Αλλά όλα δείχνουν ότι ο έλεγχος και ο επηρεασμός των κοινωνικών δικτύων μέσω ηλεκτρονικών υπηρεσιών, όπως το Facebook, θα καταφέρει αυτό που θα αποτύχει το νευρομάρκετινγκ, και μάλλον πολύ πιο αποτελεσματικά!
Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης έχουν αγκαλιάσει τα κοινωνικά δίκτυα και έχουν δημιουργήσει παντοδύναμους νέους θεσμούς. Κεντρικός στην εποχή μας το Facebook, το οποίο έχει κατορθώσει να εισβάλει στη ζωή πολλών από εμάς.
Είναι γνωστό ότι το επιχειρηματικό μοντέλο πίσω από το Facebook δεν είναι καθόλου αθώο. Το ηλεκτρονικό φακέλωμά μας σ’ αυτό το φτιάχνουμε εμείς οι ίδιοι, προσθέτοντας χιλιάδες λεπτομέρειες για το ποιοι είμαστε και τι προτιμούμε. Καθημερινά εμπλουτίζουμε μια αχανή database με ένα πλήρες προφίλ μας, το οποίο είναι ανεκτίμητο για εκείνους που αναζητούν τους «κατάλληλους» πελάτες για τα προϊόντα τους.
Είναι δύσκολο να φανταστούμε τι σημαίνει σε μακροοικονομικό επίπεδο η ύπαρξη μιας βάσης δεδομένων με τα ενδιαφέροντα και τις εμπορικές προτιμήσεις 400 εκατομμυρίων ατόμων σε όλο τον πλανήτη (τόσοι είναι οι χρήστες του Facebook σήμερα). Ανάλογες databases με παραπλήσια νούμερα έχουν φτιάξει και το Amazon, το Google και άλλες διαδικτυακές υπηρεσίες.
Είναι πλέον πάρα πολύ εύκολο για τις εταιρείες που έχουν στα χέρια τους αυτές τις πληροφορίες, όχι απλώς να εντοπίσουν τι μας ενδιαφέρει και να εκπέμψουν σε μας την ανάλογη διαφήμιση, αλλά να μας φέρουν το προϊόν που θέλουμε στην πόρτα μας, χωρίς καν να χρειαστεί να το παραγγείλουμε – και να είναι μάλιστα σίγουρες ότι θα το πάρουμε και δεν θα πούμε όχι.
Αυτές οι τεράστιες βάσεις δεδομένων βρίσκονται ήδη στα χέρια των μεγάλων πολυεθνικών. Οι πληροφορίες που περιέχουν σε συνδυασμό με τις εφαρμογές της νευροοικονομίας, της μακροοικονομίας και του μάρκετινγκ, μπορούν να «σμιλέψουν» πλέον όχι μόνο τα προϊόντα ώστε να τα θέλει απόλυτα ο καταναλωτής, αλλά και τον καταναλωτή τον ίδιο. Ήδη, πολλά συστήματα CRM (Customer Relation Management) παρέχουν μεγάλες δυνατότητες στις επιχειρήσεις που έχουν μεγάλο πελατολόγιο με πολύ ενημερωμένα προφίλ, ώστε να αποκτούν ένα πολύ «φιλικό» και «κοντινό» πρόσωπο… μεγάλου Αδελφού προς τον πελάτη.
Δεν είναι ίσως μακριά η στιγμή που ένα ηλεκτρονικό κατάστημα, χωρίς εσείς να έχετε κάνει τίποτα, θα σας στέλνει τη σωστή στιγμή τα καλύτερα δώρα που έχετε σκεφτεί, θα σας εκπέμπει τα πράγματα που θέλετε να ακούσετε, και θα σας «δένει» έτσι μαζί του με τον πιο ύπουλο αλλά και ευχάριστο τρόπο. Αρκεί φυσικά η πιστωτική σας κάρτα να είναι γεμάτη. Όταν αυτή θα αδειάσει οριστικά, όλες οι όμορφες σχέσεις και παροχές θα διακόπτονται άμεσα, και τα κοινωνικά δίκτυα -τα οποία θα γίνονται ολοένα και πιο αλληλένδετα με τα εμπορικά δίκτυα των conglomerations- θα ενημερώνονται για τη δυσάρεστη εξέλιξή σας και θα σας απορρίπτουν στον κοινωνικό «κάλαθο των αχρήστων»…
Από τη στιγμή που οι πωλήσεις θα γίνονται σχεδόν «από μόνες τους», το εμπόριο όπως το ξέραμε θα μετατραπεί σε ένα πράγμα του παρελθόντος. Σενάριο επιστημονικής φαντασίας; Ίσως. Αλλά συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό ήδη γύρω μας…
ΕΜΠΟΡΙΟ: Η ΒΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Πολλοί από εμάς δεν έχουμε το εμπόριο σε μεγάλη εκτίμηση και κάποιοι ίσως έχουν σκεφτεί διαβάζοντας τα προηγούμενα ότι «δεν μας χρειάζεται ούτως ή άλλως το εμπόριο, ας πάει λοιπόν στο διάβολο, θα αγοράζουμε πιο φτηνά απευθείας από τον παραγωγό». Όμως δεν είναι έτσι. Αντιμετωπίζουμε την πιθανότητα ο παραγωγός, ο διανομέας, ο διαφημιστής, ακόμη και αυτός που θα αποφασίζει αν θέλουμε ή δεν θέλουμε κάτι, να είναι το ίδιο ουσιαστικά κύκλωμα ανθρώπων, και εμείς (μαζί με ολόκληρη την υπόλοιπη κοινωνία) να μη συμμετέχουμε σε κανένα σημείο αυτής της διεργασίας παρά μόνο ως απλοί υπάλληλοι, με τα γνωστά ολοένα και λιγότερα δικαιώματα των απλών υπαλλήλων. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να δούμε ότι ήδη βαδίζουμε προς τα εκεί.
Το εμπόριο και η μεσαία τάξη είναι αλληλένδετα με τη Δημοκρατία. Η εμφάνιση του εμπορίου ήταν καθοριστική για τη δημιουργία της Δημοκρατίας στην Αρχαία Αθήνα. Η εμφάνιση της μεσαίας αστικής τάξης στην Ευρώπη έφερε την Αναγέννηση και τέλειωσε τον Μεσαίωνα.
Οι πιο άσχημες σελίδες της Ιστορίας συμπίπτουν με τις περιστάσεις στις οποίες δεν υπήρχε ελεύθερο εμπόριο, όπως π.χ. στον Μεσαίωνα, όταν οι άρχουσες τάξεις είχαν μονοπωλιακά δικαιώματα πάνω στα βασικά αγαθά. Στην εποχή μας κινδυνεύει το πιο βασικό από τα βασικά αγαθά: η αυτοδιάθεση του ατόμου, να μπορούμε δηλαδή να ζούμε με τον τρόπο που εμείς θέλουμε, παράγοντας και δημιουργώντας τα πράγματα που εμείς θέλουμε, χωρίς να μας επηρεάζει συνεχώς κάποιος πλήρως προγραμματισμένος και ελεγχόμενος από λίγους μηχανισμός.
Τα ολοκληρωτικά μονοπώλια οδηγούν αναπόφευκτα σε κοινωνικό ολοκληρωτισμό – τον οποίο ίσως είναι φανερό ότι αντιμετωπίζουμε ήδη. Πρέπει λοιπόν να δημιουργηθούν και να εφαρμοστούν ουσιαστικοί αντιμονοπωλιακοί νόμοι και μηχανισμοί στην Ελλάδα και στον υπόλοιπο κόσμο που θα προστατεύσουν από τη δημιουργία τέτοιων ολοκληρωτικών συστημάτων τους μεσαίους και μικρούς παραγωγούς, μεταποιητές και εμπόρους και φυσικά τους καταναλωτές. Πρέπει επίσης να αλλάξει η στάση του πλήθους απέναντι στον καταναλωτισμό και να συνειδητοποιήσει την πραγματικά στρατηγική σημασία που έχουν οι αγοραστικές επιλογές του.
Αυτή τη στιγμή το πλήθος μοιάζει να είναι πολύ μπερδεμένο από τις εξελίξεις για να ασχοληθεί με αυτά τα θέματα, αλλά αν γίνει η ενημέρωσή του, αργά ή γρήγορα θα γίνει φανερή η τεράστια ανάγκη να προστατευθεί ο πανάρχαιος φορέας του πολιτισμού που λέγεται Εμπόριο και η τάξη των μικρομεσαίων επαγγελματιών.
Απαιτείται προσεκτική στάση απέναντι στους πολυεθνικούς Δαναούς με τα υπερβιομηχανικά, εντυπωσιακά και φθηνά δώρα τους, τα οποία ίσως αποδειχτούν τελικά ένας Δούρειος Ίππος για την επιβολή μιας νέου τύπου φεουδαρχίας…
Πηγές:
- The End of Free Market, Ian Bremmer, 2009
- Λίστα των conglomerates που δρουν ανά ήπειρο στη Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_conglomerates
- Αντιμονοπωλιακοί κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης: http://ec.europa.eu/youreurope/business/profiting-from-eu-market/competing-fairly/index_el.htm
- 65 εμπορικές εταιρείες που κλείνουν στις Η.Π.Α. http://www.walletpop.com/specials/retail-stores-closing-doors
- Η μεσαία τάξη συρρικνώνεται καθώς το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς μεγαλώνει http://www.thelocal.de/money/20100615-27863.html
- Πτώση στην καταναλωτική πίστη κατά τη διάρκεια της κρίσης
- http://www.comscore.com/Press_Events/Press_Releases/2010/5/comScore_ARS_Reports_Decline_in_Loyalty_for_Many_Consumer_Goods_Brands_During_Recession
- Η εξαφάνιση του Αμερικανού καταναλωτή και ο επερχόμενος εμπορικός πόλεμος: http://robertreich.org/post/789574303/the-vanishing-american-consumer-and-the-coming-trade
Λεζάντες
- Οι σχέσεις των μονοπωλίων με τους υπαλλήλους τους, όπως αποτύπωναν λαϊκοί καλλιτέχνες στην προηγούμενη μεγάλη οικονομική κρίση των Η.Π.Α.
- Ο J.P. Morgan, ο μεγάλος «δάσκαλος» του μονοπωλιακού καπιταλισμού που από το 1890 ξεκίνησε να ενώνει αμέτρητες εταιρείες αναμεταξύ τους. Σήμερα η JPMorgan Chase είναι η ισχυρότερη εταιρεία στον τομέα των επενδύσεων με κεφάλαιο 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων!
ΣΥΝΩΜΟΣΙΟΛΟΓΙΑ
ΕΝΑΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ Ή ΜΙΑ ΠΑΡΕΞΗΓΗΜΕΝΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ;
Λουκάς Καβακόπουλος, 2004, από το βιβλίο Θεωρίες Συνωμοσίας
Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν αποτελούν διεξόδους των φόβων για περιστασιακές «εισβολές» (ξένων) στη φυσική τάξη των πραγμάτων. Στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι πλέον μια έκφραση της –όχι και τόσο αβάσιμης– υποψίας ότι η «φυσική τάξη» των πραγμάτων είναι αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας. Το ύφος της κουλτούρας της συνωμοσιολογίας έχει ανάλογα αλλάξει. Δεν είναι πλέον η παλαιότερη στερεότυπη βεβαιότητα για ένα συγκεκριμένο δαιμονοποιημένο εχθρό, αλλά μια κυνική και γενική αντίληψη της πανταχού παρουσίας –και ίσως την αναγκαιότητας– των μυστικών συνωμοτικών δυνάμεων σε έναν κόσμο που τα πάντα συνδέονται. Η βεβαιότητα έχει δώσει τη θέση της στην αμφιβολία και η συνωμοσία είναι πλέον η γενικά αποδεκτή κοσμοθεώρηση μιας εποχής που έχει μάθει να αμφιβάλλει για τα πάντα και για οποιονδήποτε.
Πίτερ Νάιτ, λέκτορας Αμερικανικών Μελετών, Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ
«Συνωμοσιολογία», σύμφωνα με τα συνθετικά του όρου (δηλαδή «συνωμοσία» και «λόγος»), είναι οποιαδήποτε ανάλυση, σχολιασμός, κριτική, αμφισβήτηση, συζήτηση, θεωρία, κτλ, πάνω σε κάποια υποτιθέμενη ή πραγματική συνωμοσία. Δηλαδή είναι μια «φιλολογία» των θεωριών συνωμοσίας.
Δυστυχώς, όμως, ο όρος έχει πάρει σήμερα μια διαφορετική, τελείως λανθασμένη έννοια. Κάποιοι έχουν δώσει στη «συνωμοσιολογία» έννοια ισοδύναμη με τις λέξεις «τρέλα» και «παράνοια». Δηλαδή θεωρούν ότι οποιοσδήποτε αναφερθεί σε μια μυστική συνεργασία (συνωμοσία) που δεν είναι γνωστή στους ιστορικούς ή αποδεκτή από την καθημερινότητα, τότε αυτός είναι είτε τρελός, είτε παρανοϊκός, είτε και τα δύο.
Όποιος τολμήσει να πει ότι υποψιάζεται ότι κάποιο πολιτικό γεγονός δεν είναι αυτό που δηλώθηκε επίσημα ή καταγράφηκε από τους ιστορικούς (όπως πχ στην περίπτωση που κάποιος αμφιβάλει ότι ο πόλεμος του 2003 στο Ιράκ δεν έγινε από μια συμμαχία που ενδιαφερόταν για την «απελευθέρωση του λαού του Ιράκ» ή για τον «εντοπισμό και την καταστροφή των χημικών όπλων του Σαντάμ» αλλά «για την εγκαθίδρυση μιας βάσης ελέγχου στη Μέση Ανατολή»), τότε χαρακτηρίζεται αυτόματα από τους «έγκυρους» ως «συνωμοσιολόγος», δηλαδή «τρελός» ή «παρανοϊκός». Κι όμως, ολοφάνερα, αυτό που υποστηρίζει, είναι πολύ λογικό, πολύ αληθοφανές και πολύ πιθανό.
Η συνωμοσιολογία όμως (η οποία δεν είναι, όπως είπαμε, μονάχα οι «θεωρίες συνωμοσίας» σχετικά με τα γεγονότα, αλλά και μια βαθύτερη ανάλυση της λειτουργίας των θεωριών συνωμοσίας και μια εποπτική μελέτη τους), είναι ολοφάνερα μια σημαντική διάσταση στην κατανόηση των γεγονότων. Σίγουρα κάθε σημαντικό γεγονός που δημιουργείται από μια πολιτική ομάδα κρύβει πίσω του μυστικούς στόχους, ψεύτικες πληροφορίες, στρατηγικές αποπροσανατολισμού των αντιπάλων κλπ, τα οποία καθιστούν κάθε «ευθεία ανάλυση» (δηλαδή ανάλυση βασισμένη στα «δεδομένα» – δεδομένα από ποιους;) εύκολα κατευθυνόμενη. Η συνωμοσιολογία δέχεται σαν μοναδικό δεδομένο ότι στα γεγονότα υπάρχουν μυστικά και ψέματα, οπότε εξερευνά χωρίς να μένει στο προφανές, χωρίς να περιορίζεται στο δεδομένο, «βουτώντας» σε βάθη τα οποία η συμβατική ανάλυση δεν μπορεί να πλησιάσει.
Αλλά ακριβώς εκεί είναι και το πρόβλημά της. Η «συμβατική ανάλυση» των γεγονότων (δηλαδή ο συνήθης συνδυασμός ιστορικής, κοινωνικής και «αστυνομικής» ανάλυσης) είναι αρκετά ώριμη για να εντοπίζει τα ίδια της τα λάθη, να γνωρίζει τις συνηθισμένες παρανοήσεις της και τα όριά της αντίληψής της, αφού είναι ένας αρκετά παλιός και χρησιμοποιημένος τρόπος κατανόησης των γεγονότων.
Αλλά ακόμη και μέσα από την υποτίθεται «ώριμη» συμβατική ανάλυση, πολλές φορές αθώοι καταδικάζονται άδικα ως ένοχοι, άνθρωποι πεθαίνουν, επαναστάσεις γίνονται χωρίς ουσιαστικό κέρδος για τον λαό και οι ένοχοι δεν συλλαμβάνονται ποτέ.
Η συνωμοσιολογία, από την άλλη, προχωρά στην ανάλυση μιας ακόμη διάστασης των πραγμάτων (της «μυστικής» διάστασης) αλλά είναι ένα σχετικά καινούργιο και ανώριμο πεδίο μελέτης, αφού αποστασιοποιημένοι μελετητές και αναλυτές των θεωριών συνωμοσίας δεν εμφανίστηκαν παρά πρόσφατα στην Ιστορία.
Ως καινούργιο είδος ανάλυσης θα μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι δικαιολογείται τα «λάθη του συστήματός της» να είναι σοβαρά και ίσως επικίνδυνα. Είναι εύκολο να καταδικάσει και να ενοχοποιήσει αθώους ή να αποδώσει δίκαιο σε ένοχους.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να απορριφθεί ως ένας ακόμη τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα. Αντίθετα, μια προσεκτική προσέγγιση της συνωμοσιολογίας ίσως μας δώσει τα απαραίτητα στοιχεία για μια καινούργια πολιτική θεωρία, η οποία θα μπορεί να αντιμετωπίζει τη δράση μυστικών εξουσιαστικών ομάδων, κάτι που καμιά πολιτική θεωρία μέχρι σήμερα δεν κατάφερε να κάνει. (Θύματα συνωμοτικών εξουσιαστικών ομάδων έπεσαν και τα λεγόμενα «αριστερά συστήματα» αλλά και τα «δεξιά συστήματα». Π.χ. η κομουνιστική επανάσταση του 1918 στη Ρωσία έδωσε την εξουσία σε μια συνωμοτική ελίτ που κατέλαβε το κομουνιστικό κόμμα [Στάλιν, Μπέρια, Χρουστσόφ] αλλά και ο σημερινός «αποκεντρωμένος» και «φιλελεύθερος» καπιταλισμός των Η.Π.Α. φαίνεται ένα παιχνίδι στα χέρια των Μονοπωλίων…)
Μια πολιτική θεωρία που θα εντοπίζει και θα αναλύει τη συνωμοτική δράση, που θα διδάσκει και θα αποκαλύπτει στους «φοιτητές» της τα μυστικά της υπόγειας εξουσίας, που θα παραδέχεται μπροστά στο πλήθος ότι αυτό είναι εύκολο να καθοδηγηθεί, ίσως δώσει στο κοινωνικό σύνολο τα δεδομένα για να καταλάβει το ίδιο το πλήθος με ποιους τρόπους θα μπορούσε κάποτε να κυβερνηθεί καλύτερα.
Ως συμπέρασμα των προηγουμένων, οι απόψεις ότι η συνωμοσιολογία είναι «σημείο των τρελών καιρών μας» ή «επικίνδυνη προσέγγιση προς την πολιτική» είναι άτοπες και –γιατί όχι– «αντιδραστικές» ως προς την εξέλιξη αυτής καθ’ αυτής της πολιτικής σκέψης.
Επίσης, τέτοιες αρνητικές θέσεις προκαλούν τις …συνωμοσιολογικές υποψίες ότι υπάρχουν όχι γιατί κάποια από τα συμπεράσματά της συνωμοσιολογίας είναι –πράγματι– ανώριμα, αλλά γιατί το «κατεστημένο» δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει μια ακόμη ανατρεπτική πολιτική θεώρηση. (Αυτή είναι μια ακόμη «συνωμοσιολογική» άποψη, γιατί προϋποθέτει την συντονισμένη δράση αυτού του κατεστημένου…)
Κάποιοι λοιπόν εκφράζουν την άποψη ότι η συνωμοσιολογία «είναι επικίνδυνη για το κοινωνικό σύνολο». Υπάρχει άραγε κάποια αλήθεια σ’ αυτήν την ιδέα;
Κατά τη γνώμη μου, η συνωμοσιολογία είναι ακριβώς τόσο επικίνδυνη και κακή όσο και ο ηλεκτρισμός. Όσο τη χρησιμοποιείς με το σωστό τρόπο και με αρκετή προσοχή, μπορεί να φωτίσει το χώρο γύρω σου και, ανάλογα με την ενέργεια που θα δώσεις, να τον φωτίσει τόσο δυνατά ώστε να διώξει σχεδόν όλες τις σκιές. Αν όμως απρόσεκτα την αφήσεις να «μπει μέσα σου», τότε ανάλογα με την έντασή της μπορεί να σε κάψει – και όχι μόνο εσένα, αλλά όλους τους ανθρώπους που ακουμπάς.
Ο ναζισμός είναι η ιστορική απόδειξη του τελευταίου, της «επικινδυνότητας» δηλαδή της συνωμοσιολογίας. Οι ναζιστές κρύβονται πίσω από πολλές θεωρίες συνωμοσίας. Αυτό δεν είναι τυχαίο, ούτε οφείλεται σε κάποιο «ψυχολογικό» φαινόμενο όπως πολλοί θα έσπευδαν να απαντήσουν, αλλά στο γεγονός ότι ο ναζισμός ήταν αδιάρρηκτα συνδεδεμένος με τη συνωμοσιολογία. Όπως και ο σημερινός αντισημιτισμός, ο ναζισμός βάσισε την κοσμοθεωρία του πάνω σε μια «θεωρία συνωμοσίας»: ότι οι κομουνιστές και οι Εβραίοι σχεδιάζουν να κατακτήσουν τον κόσμο. Εφαρμόζοντας τα μυστικά της συνωμοσιολογίας, αποφάσισε και ο ίδιος να συνωμοτήσει εναντίον τους. Ανέβηκε στην εξουσία με μια συνωμοσία (μέλη του ναζιστικού κόμματος έβαλαν το 1933 φωτιά στο γερμανικό κοινοβούλιο και κατηγορώντας τους κομμουνιστές ότι το έκαναν, κήρυξαν δικτατορία). Για να μη “κατακτήσουν οι Εβραίοι τον κόσμο συνωμοτικά”, προσπάθησε να τον κατακτήσει ο ίδιος. Προκάλεσε το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και στο τέλος οι αρχηγοί του είχαν την τύχη των θυμάτων τους: πέθαναν στην κρεμάλα, στο εκτελεστικό απόσπασμα ή αυτοκτόνησαν.
Πράγματι, αν ένα άτομο πιστέψει τυφλά σε μια θεωρία συνωμοσίας, αν αυτή η θεωρία κυριεύσει τη λογική του, είναι πολύ εύκολο να γεμίσει μίσος και αρνητικά συναισθήματα για ανθρώπους που δεν γνωρίζει, για τους υποτιθέμενους συνωμότες, είτε αυτοί είναι οι Εβραίοι, οι Αμερικανοί, οι Μασόνοι, το Ιερατείο, το Κατεστημένο, κλπ. Είναι πολύ εύκολο ένας απαίδευτος νους να γίνει «παρανοϊκός» από τη συνωμοσιολογία, όμως όχι γιατί αυτή είναι και η ίδια παρανοϊκή. Απλώς, η συνωμοσιολογία είναι εύκολο να δράσει αποπροσανατολιστικά, γιατί πολλές φορές δίνει εύκολες απαντήσεις, γενικεύοντας τις καταστάσεις.
Δηλαδή, όσο κι αν είναι πιθανό ότι κάποιοι Σιωνιστές πραγματικά θέλουν να κατακτήσουν τον κόσμο, γιατί σημαίνει αυτό κάτι κακό για τον Εβραίο γείτονά μας; Μήπως κάποιοι Έλληνες δεν θέλουν ή δεν θέλησαν κάποτε να κατακτήσουν τον κόσμο; Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι Έλληνες είναι ιμπεριαλιστές; Μας αξίζει κι εμάς ένα Ολοκαύτωμα για αυτό; Αν κάποιος καθηγητής στο Χάρβαρντ ή στην Οξφόρδη θεωρεί τον εαυτό του «αρχιερέα» του επιστημονικού σκηνικού και εκμεταλλεύεται τη θέση του για να εκμηδενίζει οποιονδήποτε πρεσβεύει κάτι διαφορετικό από το δόγμα του, γιατί αυτό βαραίνει και κάποιους άλλους, πραγματικά φωτισμένους επιστήμονες, γνήσιους «ανθρώπους της γνώσης», στους οποίους χρωστάμε αρκετά από αυτά που σήμερα γνωρίζουμε;
Ένα κριτήριο λοιπόν για την απόρριψη οποιασδήποτε θεωρίας συνωμοσίας είναι πάντα αυτή η άδικη γενίκευση, η οποία καταπίνει ολόκληρους λαούς και αναταράσσει ωκεανούς μίσους. Εξάλλου οι ναζιστές απέδειξαν ότι υπάρχουν πολλοί εκμεταλλευτές της συνωμοσιολογίας, οι οποίοι προωθούν μέσα από τις θεωρίες τους τις ύποπτες πολιτικές τους επιδιώξεις. Αυτό το κριτήριο θα μπορούσε να αναχθεί σε νόμο μιας μελλοντικής «επιστήμης» της συνωμοσιολογίας…
Από την κακή χρήση της συνωμοσιολογίας από τους ναζί, πήραν κάποιοι το δικαίωμα και χαρακτήρισαν τη συνωμοσιολογία «έκφραση παράνοιας» και κοινωνικά «αντιδραστική». Ο ιστορικός Ρίτσαρντ Χόφσταντερ (Richard Hofstadter), στην κλασική, πλέον, μελέτη του The Paranoid Style in American Politics,του 1965, κατηγορεί τις θεωρίες συνωμοσίας ως «επικίνδυνες και παραμορφωμένες –αν όχι απόλυτα ψεύτικες– εκτιμήσεις ιστορικών γεγονότων». Βέβαια, ακόμη και ο ίδιος παραδέχεται στην ίδια μελέτη ότι πολλές από τις θεωρίες συνωμοσίας είναι μάλλον δικαιολογημένες, αφού βασίζονται σε υπαρκτά στοιχεία τα οποία δεν μπορούν να ερμηνευτούν με τις επίσημες «ακαδημαϊκές» ερμηνείες. Παρ’ όλα αυτά, η καταδικαστική άποψη του Χόφσταντερ έχει ακόμη και σήμερα πολλούς υποστηρικτές, ειδικά μέσα στα ακαδημαϊκά και πολιτικά κυκλώματα, αφού αυτά βλέπουν τη συνωμοσιολογία ως υπονομευτή της αξιοπιστίας και της αυθεντίας τους.
Ο Πίτερ Νάιτ (Peter Knight), λέκτορας του Τμήματος Αμερικανικών Μελετών στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, στην ακαδημαϊκή μελέτη του σχετικά με την επίδραση της συνωμοσιολογίας στον κόσμο του 21ου αιώνα, το βιβλίο ConspiracyCulture, From Kennedy to the X-Files, απαντά εξηγώντας για ποιο λόγο οι Αρχές και διάφοροι ιστορικοί δεν θέλουν η συνωμοσιολογία να επιβιώσει:
«Οι συζητήσεις περί συνωμοσιών έδωσαν έκφραση σε μια ευρύτατη γκάμα υποψιών και έχουν εκπληρώσει πολλές ακόμη κοινωνικές λειτουργίες. Οι θεωρίες συνωμοσίας εκφράζουν τις αμφιβολίες σχετικά με τη νομιμότητα της εξουσίας, σε μια εποχή που λιγότερο από το ένα τέταρτο των Αμερικάνων εμπιστεύεται την κυβέρνησή του (σε σύγκριση με 50 χρόνια πριν, που τα τρία τέταρτα των Αμερικανών εμπιστευόταν τυφλά τις Αρχές). Οι αφηγήσεις περί συνωμοσιών μεταφέρουν, πλέον, μια αίσθηση αβεβαιότητας σχετικά με την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων, σχετικά με το ποιος ανέλαβε την κατασκευή της “επίσημης” εκδοχής των γεγονότων και κατά πόσο ήταν δυνατόν να σχηματιστεί μια πραγματικά αντικειμενική άποψη».
Πίτερ Νάιτ (Peter Knight), ConspiracyCulture, From Kennedy to the X-Files
Η δυνατότερη, πάντως, υπεράσπιση της συνωμοσιολογίας είναι η δυνατότητα που αυτή δίνει στον άνθρωπο να «δει εκεί έξω» και να συνειδητοποιήσει πράγματα που κανονικά δεν προβλέπονται να ξέρει. Η οπτική που είναι απελευθερωμένη από πολιτικές τοποθετήσεις, η προσέγγιση «δεν εμπιστεύομαι κανέναν» («trust no one»), ο συνδυασμός γεγονότων, στοιχείων, υποψιών, φημών και υποθέσεων, συνδυασμένα όλα αυτά με την απλή –αλλά ξεκάθαρη– λογική και τη φαντασία, μπορεί να μην αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία για να πείσει κάποιος ένα δικαστήριο για τις απόψεις του, αλλά σίγουρα διευρύνουν την οπτική του.
Αν η συνωμοσιολογία πρακτικά δεν απαγορευόταν από τα μέσα ενημέρωσης και από την επίσημη «ορθή» σκέψη, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο για τους επίδοξους εξουσιαστές κάθε τύπου να εκμεταλλεύονται την αντίληψη του λαού τους. Αυτήν τη στιγμή ο μέσος πολίτης είναι μεγαλωμένος έτσι ώστε να μη βλέπει πίσω από τα γεγονότα…
Η συνωμοσιολογία μέχρι τη διάδοση του Internet κινούνταν αναγκαστικά στον υπόγειο χώρο του subculture. Έτσι έφτανε μονάχα στα χέρια των φανατικών, οπότε δεν γινόταν αντικείμενο σημαντικής κριτικής και μελέτης, ούτε υπήρχε η δυνατότητα επιβεβαίωσης των πληροφοριών που διαδίδονταν στους κύκλους της, κάτι που φυσικά άλλαξε με τη διαδικτύωση του πλανήτη και τη σχετική απελευθέρωση των μέσων ενημέρωσης. Σήμερα, ο άνθρωπος που διαβάζει ή συζητά μια θεωρία συνωμοσίας δεν υποχρεούται σε καμιά περίπτωση να είναι φανατικός πιστός της.
Έτσι, καθημερινά, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι έρχονται σε επαφή με τις παράξενες θεωρίες άλλων ανθρώπων, τις συζητούν, τις εξερευνούν, ανακαλύπτουν ταυτόχρονα τις αδυναμίες των θεωριών τους, αλλά και τις αδυναμίες των κατεστημένων «γεγονότων». Επιδίδονται σε ένα «διανοητικό σαφάρι», που τους κάνει να αμφιβάλλουν ολοένα και περισσότερο για τη «φυσική τάξη» των πραγμάτων και να μαθαίνουν περισσότερα μυστικά του κόσμου μας. Ακόμη και τα μαθηματικά, τα οποία αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο του ορθολογισμού, ξεκίνησαν ως ένα τέτοιο διανοητικό κυνήγι, με την εξερεύνηση της «θεωρίας συνωμοσίας» ότι οι θεοί συνωμότησαν για να κρύψουν τα μυστικά του σύμπαντος μέσα στους αριθμούς. Αν οι αρχαίοι επέμεναν ότι αυτή η θεωρία συνωμοσίας είναι μια «παράνοια», σήμερα θα ζούσαμε σε έναν τελείως αλλιώτικο κόσμο…
Αν υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην εξέλιξη του πολιτισμού μας και στην εξέλιξη των βιολογικών πλασμάτων (πρέπει να υπάρχει, αφού η πρώτη είναι συνέχεια της δεύτερης), ίσως η συνωμοσιολογία να μπορεί να θεωρηθεί ως σημάδι πως η ανθρωπότητα φεύγει από την παιδική ηλικία και μπαίνει στην εφηβική. Γιατί η συνωμοσιολογία, ως τρόπος ερμηνείας των γεγονότων που επηρεάζουν τον πολιτισμό, μοιάζει πολύ με τη ματιά του παιδιού που αρχίζει να κυκλοφορεί στον κόσμο των μεγάλων: Είναι γεμάτη θαυμασμό για τα μυστικά που αποκαλύπτονται. Γεμάτη απορία για τα ερωτήματα που δεν απαντιούνται. Γεμάτη τρόμο για τους άγνωστους κινδύνους των γεγονότων που έρχονται. Γεμάτη θυμό για τις αδικίες «εκεί έξω» που κανείς δεν διορθώνει. Γεμάτη εκνευρισμό που διοχετεύεται σε λάθος κανάλια, γιατί … γιατί ακόμη δεν ξέρει τι ακριβώς της φταίει…
Οι «συνωμοσιολόγοι», δηλαδή τα άτομα που αντιλαμβάνονται και εξερευνούν τις μυστικές διασυνδέσεις που βλέπουν στις καταστάσεις γύρω τους –και αναφωνούν ότι «όλα συνδέονται!»– μοιάζουν με το κοινωνικό αντίστοιχο των πρώτων σκιρτημάτων της ωριμότητας ενός οργανισμού. Είναι σημάδια ότι ο οργανισμός (στην περίπτωσή μας η ανθρωπότητα) έχει φτάσει σε κάποιο σημαντικό σημείο της εξέλιξής του και τα κύτταρά του ξυπνούν ένα-ένα σε μια νέα μορφή συνειδητότητας.
Σιγά-σιγά αυτά τα σκιρτήματα θα γίνουν πολλά, η «συνειδητότητα» θα αυξηθεί σε κάθε σημείο του οργανισμού και κάποια στιγμή ο οργανισμός θα ξυπνήσει, πλέον, σε μια νέα κατανόηση του εαυτού του και του κόσμου. Τότε μόνο ο «έφηβος» θα σταματήσει να βρίσκεται σε πόλεμο με τον εαυτό του και όλα του τα μέρη θα αρχίζουν να συνεργάζονται. Το ίδιο, ακριβώς, ισχύει για τους συνωμοσιολόγους: Κάθε μέρα γίνονται περισσότεροι και αντίθετα με τις ανησυχίες αυτών που θέλουν να καταδικάσουν τη συνωμοσιολογία ως μια λανθασμένη θεώρηση, η κατανόηση των ανθρώπων για τα κοινωνικά φαινόμενα αυξάνεται εξαιτίας της, ώσπου κάποια στιγμή όλο το «σώμα», το «κοινωνικό σύνολο» σ’ αυτήν την περίπτωση, «θα ξυπνήσει» (ποιος ξέρει σε ποια κοινωνική «αφύπνιση»), φέρνοντας την ωρίμανση του οργανισμού.
Βέβαια, η πλήρης αφύπνιση της ανθρωπότητας βρίσκεται, μάλλον, πολύ μακριά στο μέλλον. Ούτε η συνωμοσιολογία είναι ώριμη ως θεώρηση –αντίθετα, όπως είδαμε, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη σε λάθος χέρια– και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «σοβαρή». Όμως, ούτε πρέπει να δέχεται υπερβολικό χλευασμό και αποσιώπηση από τα ΜΜΕ και από τους ακαδημαϊκούς. Είναι ακόμη ένα «έμβρυο», αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι, ίσως, κάποτε δεν θα εξελιχθεί σε τμήμα μιας υπερ-επιστήμης των πολιτικών, οικονομικών, διαπροσωπικών και διανοητικών σχέσεων του ανθρώπινου πολιτισμού.
Στον αιώνα μας, όλες οι «πραγματικές» πολιτικές θεωρίες με την περιορισμένη οπτική τους, αποδείχτηκαν ανεπαρκείς για να εξηγήσουν την Ιστορία και τα γεγονότα του 20ού αιώνα. Οι υποστηρικτές τους δεν το παραδέχονται, αλλά η ολοένα και ευρύτερη διάδοση της συνωμοσιολογίας δεν μπορεί παρά να σημαίνει ότι με αυτήν τα γεγονότα εξηγούνται –ή εξερευνούνται– πιο ικανοποιητικά. Και παρά τις επιθέσεις που γίνονται εναντίον της, η συνωμοσιολογία εξελίσσεται.
Ένα τελικό σχόλιο: Ίσως η ευρύτερα διαδεδομένη απόψη που κυκλοφορεί στους κύκλους της συνωμοσιολογίας είναι ότι «τα στοιχεία είναι τόσα πολλά, οι συνωμότες τόσο ικανοί, το σκηνικό τόσο θολό, που όσο και αν ερευνήσεις, δεν θα μπορέσεις ποτέ να βγάλεις άκρη για το τι συμβαίνει στο παγκόσμιο σκηνικό των συνωμοσιών».
Αλλά δεν είναι έτσι. Ακόμη και με ελάχιστη πραγματική έρευνα, θα διαπιστώσετε ότι σχεδόν πάντα υπάρχει φως στην άκρη του τούνελ και πολλά μυστικά είναι διαθέσιμα σ’ αυτόν που θα ψάξει να τα βρει. Ονόματα που επαναλαμβάνονται σε πολλές υποθέσεις, καταστάσεις που μοιάζουν να έχουν κοινούς στόχους (αλλά εκφράζονται σε τελείως διαφορετικούς χώρους), άνθρωποι που είναι «πανταχού παρόντες» και μοιάζουν να κινούν τα νήματα, όλα αυτά είναι εύκολο να εντοπιστούν. Ο “χώρος” δεν είναι τόσο θολός όσο μερικοί θέλουν να πιστεύουν ή να υποστηρίζουν, αλλά η χαρτογράφησή του οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα, τα οποία, ίσως, θέλουν χρόνο για να αποκρυσταλλωθούν, αλλά δεν είναι δύσκολο τελικά να αποκαλυφθούν.
Νικόλαος Λάος: «Πιάνοντας τον Ταύρο από τα Κέρατα»
Συνέντευξη από το news.makedonias.gr
Ο Δρ. Νικόλαος Λάος αποτελεί την τελευταία δεκαετία έναν από τους πρωτοπόρους και πιο δυναμικούς διανοούμενους στο παγκόσμιο σκηνικό. Συνδυάζει μεγάλη και διεθνή ακαδημαϊκή πορεία στα πεδία των Μαθηματικών, της Πολιτικής Οικονομίας, της Ιστορίας, της Φιλοσοφίας αλλά και της Θεολογίας και Θρησκειολογίας, με προτάσεις κοινωνική και ανθρωπιστική ευαισθησία αλλά και στρατηγικό όραμα.
Η επαγγελματική σταδιοδρομία του σε μεγάλες εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, σε ιδιωτικές εταιρείες πληροφοριών και “δεξαμενές σκέψης” σε όλο τον κόσμο, τον έχει εφοδιάσει με εκτεταμένη τεχνογνωσία στην οικονομική και πολιτική ανάλυση. Ως αποτέλεσμα, στο έργο του συναντώνται, στις πιο στέρεες ίσως βάσεις, η Γεωπολιτική, η Κοινωνιολογία, τα Μαθηματικά και η Στατιστική, με αναλύσεις και προτάσεις για ένα καλύτερο μέλλον, χωρίς αποκλεισμούς και για ολόκληρη την Ανθρωπότητα.
Σύντομα από τις Εκδόσεις ΚΨΜ (https://kapsimi.gr) θα κυκλοφορήσει το νέο βιβλίο του «Πιάνοντας τον Ταύρο από τα Κέρατα: Αιτίες, Συνέπειες και Προοπτικές στην Πολιτειολογία και στην Πολιτική Οικονομία» και με αυτήν την ευκαιρία συζητήσαμε μαζί του.
Τι να περιμένουν οι αναγνώστες από το βιβλίο σας; Πώς θα περιγράφατε το περιεχόμενό του;
Αυτό το βιβλίο περιέχει μια συστηματική και μεθοδική μελέτη της φιλοσοφίας των κοινωνικών επιστημών και της φιλοσοφίας της ιστορίας. Είναι επίσης μια αναλυτική και συγκριτική μελέτη των διαφορετικών οικονομικών θεωριών (κλασσική οικονομική θεωρία, κεϊνσιανή θεωρία, μονεταρισμός, νεοκλασσική οικονομική θεωρία, μαρξιστική θεωρία κλπ), με ιδιαίτερη έμφαση στα προβλήματα της ανεργίας, του πληθωρισμού, της κατανομής του πλούτου, της διαχείρισης του χρέους και των διεθνών οικονομικών σχέσεων. Στη συνέχεια, είναι μια αναλυτική και συγκριτική μελέτη των διαφορετικών πολιτικών θεωριών (φιλελευθερισμός, συντηρητισμός, σοσιαλισμός, σοσιαλδημοκρατία, κομμουνισμός κλπ) και των τρόπων που έχουν εξελιχθεί ιστορικώς τόσο στο επίπεδο της πολιτικής θεωρίας όσο και στο επίπεδο της πολιτικής πράξης και, τέλος, μια ολοκληρωμένη στρατηγική πρόταση για την οργάνωση και την ανάπτυξη της κοινωνίας και της οικονομίας με βάση δύο έννοιες που έχω διαμορφώσει, προτείνω και εξηγώ: τη «διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας» και τον «κριτικό ρασιοναλιστικό σοσιαλισμό».
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τις Εκδόσεις ΚΨΜ που με βοήθησαν με το εξαιρετικό επιτελείο τους στην πραγματοποίηση αυτής της έκδοσης, η οποία απαιτεί, μεταξύ άλλων, πολλή εργασία τόσο στη διόρθωση κειμένου-επιμέλεια όσο και στη στοιχειοθεσία, καθώς το βιβλίο μου περιέχει επίσης διαγράμματα, σχήματα, πίνακες και κάποια βασικά μαθηματικά ακόμη, δεδομένου ότι απευθύνεται σε κάθε απαιτητικό αναγνώστη γενικώς, αλλά και φιλοδοξεί να αποτελέσει και ένα εκπαιδευτικό εγχειρίδιο για όσους ασχολούνται με τα πεδία της πολιτικής θεωρίας και της πολιτικής οικονομίας.
Σε ποιους ακριβώς απευθύνεται ένα τέτοιο βιβλίο;
Κατ’ αρχάς, παρέχει μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση στη φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών (με έμφαση ιδιαίτερη στη φιλοσοφία της πολιτικής και στη φιλοσοφία της οικονομίας), καθώς και στη φιλοσοφία της ιστορίας. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα εγχειρίδιο φιλοσοφίας, και, άρα, απευθύνεται σε καθέναν που ασχολείται με τη φιλοσοφία και ενδιαφέρεται γι’ αυτήν.
Δεύτερον, αυτό το βιβλίο παρέχει μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση στην πολιτική θεωρία και στην πολιτική οικονομία. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα εγχειρίδιο πολιτικής θεωρίας και πολιτικής οικονομίας και αποσκοπεί στο να είναι χρήσιμο στους φοιτητές και στους ερευνητές αυτών των ακαδημαϊκών πεδίων, σε πολιτικούς και οικονομικούς αναλυτές, σε λήπτες πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων και σε κάθε άνθρωπο που επιδιώκει, με κριτική και ορθολογική σκέψη και με ιστορική υπευθυνότητα, να κατανοήσει και να βελτιώσει την κοινωνική πραγματικότητα.
Τρίτον, αυτό το βιβλίο καθιστά έναν φοιτητή και έναν ερευνητή στη φιλοσοφία ή/και στις κοινωνικές επιστήμες (ιδίως στην πολιτική θεωρία και στην πολιτική οικονομία) ικανό να αναπτύξει μια ολιστική προσέγγιση της πραγματικότητας του αντικειμένου των μελετών του, να αναλάβει διεπιστημονικές προσπάθειες, να κατανοήσει (και πιθανώς να πραγματοποιήσει) προόδους και ερευνητικές εργασίες σε διαφορετικά ακαδημαϊκά πεδία και να έχει περισσότερες πηγές έμπνευσης και γνωσιακής απόλαυσης. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να αντιμετωπιστεί ως μια συμβολή στην παιδαγωγική και ως μια προσπάθεια αναζωογόνησης της νεωτερικής σκέψης σε όλες τις εκφάνσεις και εφαρμογές της.
Συνεπώς, αυτό το βιβλίο μελετά και καλλιεργεί τη σκέψη με την πιο θεμελιώδη της έννοια, δηλαδή ως μια δομημένη σύλληψη του όλου ως όλου, και, άρα, απευθύνεται και αφορά σε κάθε γνησίως σκεπτόμενο υποκείμενο.
Τέταρτον, αυτό το βιβλίο επιδιώκει να υπερασπιστεί, να αναζωογονήσει και να εμπλουτίσει τη φιλοσοφική και την επιστημονική δομοκρατία (structuralism), τη δυναμική φιλοσοφία (γνωστή και ως δυναμοκρατία) και τη «σχολή» του κριτικού ρασιοναλισμού. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί να θεωρηθεί ως μια ερευνητική μονογραφία στη δομοκρατία, στη δυναμοκρατία και στον κριτικό ρασιοναλισμό με εφαρμογές στη φιλοσοφία της ιστορίας, στην πολιτική θεωρία και στην πολιτική οικονομία. Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνω και εξηγώ τη θεωρία και μέθοδο της «ορθολογικής δυναμικότητας» και μελετώ θεμελιώδη φιλοσοφικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα υπό το πρίσμα της «διαλεκτικής της ορθολογικής δυναμικότητας», και, άρα, το βιβλίο για το οποίο συζητάμε αφορά σε κάθε ορθολογικό και δυναμικό υποκείμενο.
Γιατί επιλέξατε τον τίτλο «Πιάνοντας τον ταύρο από τα κέρατα», βάζοντας ως υπότιτλο «Αιτίες, Συνέπειες και Προοπτικές στην Πολιτειολογία και στην Πολιτική Οικονομία»;
Κατ’ αρχάς, ο υπότιτλος εξηγεί το ακριβές περιεχόμενο του βιβλίου. Στην αρχή του βιβλίου μου, εξηγώ γιατί του έβαλα αυτόν τον τίτλο. «Πιάνοντας τον ταύρο από τα κέρατα» είναι μια ιδιωματική φράση που μας (προ)καλεί να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση κατάματα, ιδιαιτέρως μια δύσκολη ή/και επικίνδυνη κατάσταση.
Επιπλέον, στο πλαίσιο της συμβολικής δραστηριότητας της ανθρώπινης συνείδησης, ο ταύρος έχει συνδεθεί με ηλιακές ενέργειες (όπως γίνονται κατανοητές σε διάφορες μυθολογίες), αποφασιστικότητα, ισχύ και ζωτικότητα. Ταυρικά σύμβολα απεικονίζονται ήδη από την προϊστορική εποχή, όπως, λ.χ., στις παλαιολιθικές τοιχογραφίες του Σπηλαίου Λασκό στη νοτιοδυτική Γαλλία, και απαντούν στην τέχνη πολλών αρχαίων πολιτισμών, στη λογοτεχνία, στην αστρονομία και στην αστρολογία.
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η φράση «πιάνοντας τον ταύρο από τα κέρατα» σημαίνει ότι ο Homo Sapiens («Άνθρωπος ο Έμφρων») κυβερνά (εσωτερικές και εξωτερικές) ενέργειες και δυνάμεις, καθώς και την ίδια τη ζωή του, για να (ανα)δομήσει την πραγματικότητα σύμφωνα με την προθετικότητά του, χωρίς, ωστόσο, να προκαλέσει χάος και χωρίς να θέσει σε κίνδυνο την ίδια τη συνέχεια της ζωής και τη δυνατότητά του να ασκεί έλεγχο επ’ αυτής (εξού και «έμφρων»).
Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω ότι, όταν ο Αβάς Σίγιες, που είχε λάβει μέρος στη Γαλλική Επανάσταση, αλλά ήθελε να την οδηγήσει σε μια μετριοπαθή αστική κατάληξη, διαμαρτυρήθηκε στον Μιραμπό –ο οποίος ήταν ένα ηγετικό στέλεχος των αρχικών σταδίων της Γαλλικής Επανάστασης– εναντίον κάποιων κατασχέσεων εκκλησιαστικής ακίνητης περιουσίας, ο Μιραμπό του απάντησε ως εξής: «Αγαπητέ μου αβά, έχετε αφήσει ελεύθερο τον ταύρο· περιμένετε ότι δεν θα χρησιμοποιήσει τα κέρατά του;»
Σε αυτή την περίπτωση, ο ταύρος συμβολίζει την ορμή των επαναστατών, και, σε αυτή την περίπτωση, ο τίτλος του βιβλίου μου υποδηλώνει έλλογη οργάνωση και διοίκηση της επαναστατικής ορμής με στρατηγικό όραμα και σχέδιο.
Από τις απαντήσεις σας καταλαβαίνουμε ότι μιλάμε για ένα βιβλίο που κάνει αναφορά σε και αποζητά ίσως να προκαλέσει μια “επανάσταση”. Ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά και ποια τα ζητούμενα αυτής της κίνησης; Ποια είναι η αλλαγή που οραματίζεστε για την Ανθρωπότητα και την Ιστορία, μέσα από την εκδοτική σας πρωτοβουλία;
Ο κόσμος στενάζει κάτω από το βάρος βιβλίων κοινωνικών επιστημών, δημοσιογραφικών σχολίων και αναλύσεων επί όλων των θεμάτων του δημόσιου βίου, πολιτικών και οικονομικών αντιπαραθέσεων και ανταγωνισμών, αλλά και «ψυχολογικών επιχειρήσεων» (όπως αποκαλούνται, πιο τεχνικά, οι πλέον εξελιγμένες μορφές προπαγάνδας).
Ωστόσο, υπάρχουν συγκριτικώς πολύ λιγότερες εκδόσεις συστηματικών και σαφών οδηγών μελέτης και κατανόησης της κοινωνικής πραγματικότητας με έναν ολιστικό τρόπο, ο οποίος να καλλιεργεί τη σκέψη καθ’ εαυτή, την ικανότητα της ανάλυσης καθ’ εαυτή, την ικανότητα της σύνθεσης καθ’ εαυτή, την κατανόηση της ιστορικής δομής και των μεγάλης κλίμακας ιστορικών αλλαγών, καθώς και την επιστημονικώς αυστηρή διερεύνηση της δυνατότητας του ανθρώπου να είναι ο δημιουργός και ο διαχειριστής του πεπρωμένου του. Αυτή την κατηγορία εκδόσεων φιλοδοξεί να εμπλουτίσει το παρόν βιβλίο.
Επιπλέον, στο εν λόγω βιβλίο εισηγούμαι έναν τρόπο μελέτης της πολιτειολογίας και της πολιτικής οικονομίας που έχω ονομάσει «ορθολογική δυναμικότητα» (“rational dynamicity”). Το θεωρητικό υπόβαθρο στο οποίο στηρίζεται αυτό που εννοώ με τον όρο «ορθολογική δυναμικότητα» είναι μια ιδιόμορφη σύνθεση της πλατωνικής-καρτεσιανής οντολογικής παράδοσης, της καντιανής φιλοσοφίας, της μαρξικής πολιτικής και οικονομικής σκέψης [ιδίως όπως έχει ερμηνευθεί και επεκταθεί από τον Αλεξάντερ Μπογκντάνοφ (Alexander Bogdanov), τον Αντόνιο Γκράμσι (Antonio Gramsci), την Άγκνες Χέλερ (Ágnes Heller), τον Κάρελ Κοσίκ (Karel Kosík), τον Άλεκ Νόουβ (Alec Nove) και τον Ιμάνουελ Γουόλερστιν (Immanuel Wallerstein)], της Φαβιανής Εταιρείας, της νεωτερικής δομοκρατίας και της ερμηνευτικής «σχολής».
Σε αυτό το πλαίσιο, λ.χ., υποστηρίζω το πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, τον ρασιοναλισμό και τον αστικό πολιτισμό, διατυπώνω την κριτική μου προς τον καπιταλισμό, υποστηρίζω τον κοσμοπολιτισμό έναντι του κοινοτισμού-εθνικισμού και ερμηνεύω το όραμα της κομμουνιστικής απελευθέρωσης ως μέρος της τελεολογίας μιας διαδικασίας διανοητικής, ηθικής και πολιτικο-οικονομικής ανάπτυξης και απελευθέρωσης που έχει ήδη εκφραστεί και εκδηλωθεί με τον νεωτερικό ρασιοναλισμό, τον αστικό πολιτισμό (τον οποίο διαχωρίζω από τον καπιταλισμό), τον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό (τον οποίο αναλύω επακριβώς) και τη νεωτερική επαναστατική πολιτική θεωρία, της οποίας οι σημαντικότερες ιστορικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα ήταν η Γαλλική Επανάσταση (1789), η αποκληθείσα «Άνοιξη των Ευρωπαϊκών Λαών» (επαναστάσεις που σάρωσαν την Ευρώπη το 1848 με σκοπό την ανατροπή των παλαιών μοναρχικών δομών και τη δημιουργία φιλελεύθερων και δημοκρατικών εθνών-κρατών), η Παρισινή Κομμούνα (όπως αποκλήθηκε η επαναστατική σοσιαλιστική κυβέρνηση που έθεσε υπό τον έλεγχό της το Παρίσι τον Μάρτιο του 1871) και το ιταλικό κοινωνικοαπελευθερωτικό και εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα των Καρμπονάρων (Carbonari).
Στο βιβλίο μου εκθέτω και υποστηρίζω την ακόλουθη πενταμερή διαλεκτή, την οποία ονόμασα «διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας» (“dialectic of rational dynamicity”) και η οποία αποτελεί μια θεωρία και μια μέθοδο σκέψης και πράξης, αλλά και έναν τρόπο κατανόησης και αναδόμησης της πραγματικότητας.
Η πρώτη φορά που παρουσίασα τη «διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας» ήταν φέτος την Άνοιξη στο πλαίσιο μιας επιστημονικής εργασίας μου που εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη από τον εκδοτικό οίκο Nova Science Publishing. Η πενταμερής διαλεκτική της ορθολογικής δυναμικότητας περιλαμβάνει τα εξής στάδια, που αναλύω εκτενώς στο βιβλίο:
- Στάδιο I: Όραμα και Προσανατολισμός,
- Στάδιο II: Στρατηγική,
- Στάδιο III: Σχεδιασμός,
- Στάδιο IV: Έλεγχος,
- Στάδιο V: Ανάπτυξη.
—————-
Ο Νικόλαος Λάος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1974. Σπούδασε Μαθηματικά και Κοινωνικές Επιστήμες στο University of La Verne (Καλιφόρνια), και η ερευνητική εργασία-διατριβή που συνέταξε στο ίδιο Πανεπιστήμιο (υπό την καθοδήγηση του ακαδημαϊκού και καθηγητή Themistocles M. Rassias) με αντικείμενο τα θεμέλια της μαθηματικής ανάλυσης και της διαφορικής γεωμετρίας εκδόθηκε το 1998 από τον εκδοτικό οίκο World Scientific Publishing Co. Επίσης, διεξήγαγε προχωρημένη έρευνα στην επιστημολογία της διεθνούς πολιτικής στο London Centre of International Relations, και, μετά από την ολοκλήρωση μιας σειράς σχετικών μαθημάτων και ερευνητικής εργασίας, έλαβε διδακτορικό τίτλο στη Φιλοσοφία από την Academia Teológica de San Andrés (Βερακρούζ, Μεξικό). Επίσης, η διεθνής επαγγελματική σταδιοδρομία του σε εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών και σε ιδιωτικές εταιρείες πληροφοριών τον έχει εφοδιάσει με εκτεταμένη τεχνογνωσία στην οικονομική και πολιτική ανάλυση.
ΚΡΥΠΤΟ-ΑΝΑΡΧΙΑ
Η ΚΡΥΠΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
Άρθρο του Λουκά Καβακόπουλου που γράφτηκε το 2005 για το Περιοδικό ΖΕΝΙΘ
Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από τον μοντέρνο κόσμο: Το φάντασμα της Κρυπτο-Αναρχίας!
Η τεχνολογία των υπολογιστών έχει φτάσει στο σημείο να προσφέρει σε άτομα και ομάδες τη δυνατότητα να επικοινωνούν και να συναλλάσσονται με τελείως ανώνυμο τρόπο. Δύο άτομα μπορούν να ανταλλάσσουν μηνύματα, να κάνουν επιχειρηματικές συμφωνίες και να διαπραγματεύονται ηλεκτρονικά συμβόλαια, χωρίς ποτέ να γνωρίζουν το αληθινό όνομα ή τη νομική ταυτότητα ο ένας του άλλου. Οι επαφές στα δίκτυα είναι ανεξιχνίαστες, μέσω εκτεταμένης «δια-δρομολόγησης» (rerouting) κωδικοποιημένων πακέτων πληροφορίας και μη-παρακολουθήσιμων συσκευών που χρησιμοποιούν κρυπτογραφικά πρωτόκολλα με σχεδόν τέλεια εγγύηση ενάντια σε κάθε προσπάθεια παρακολούθησης.
Η υπόληψη του ατόμου σύντομα θα αποκτήσει μεγάλη σπουδαιότητα και θα γίνει πολύ σημαντική στις ανταλλαγές, πιο σημαντική ακόμη και από την νομισματική πίστωση (credit) που προσφέρουν οι τράπεζες του σήμερα.
Αυτές οι εξελίξεις θα αλλάξουν τελείως τη φύση της κυβερνητικής εξουσίας, τη δυνατότητα της φορολόγησης και του ελέγχου των οικονομικών ανταλλαγών, τη δυνατότητα να κρατείται η πληροφορία μυστική, θα αλλάξουν ακόμη και τη φύση της ανθρώπινης εμπιστοσύνης και της προσωπικής υπόληψης. Η τεχνολογία αυτής της επανάστασης –και θα είναι σίγουρα μια κοινωνική και οικονομική επανάσταση– υπήρχε στη θεωρία από την προηγούμενη δεκαετία. Οι μέθοδοί της βασίζονται στην κωδικοποίηση «δημοσίου κλειδιού» (public key), στα συστήματα ανταλλαγής πιστοποιήσεων μηδενικής γνώσης (zero-knowledge interactive proof systems) και διάφορα πρωτόκολλα για επικοινωνία, πιστοποίηση και επικύρωση.
Μέχρι τώρα, όλα αυτά συζητιόνταν μονάχα σε ακαδημαϊκά συνέδρια στην Ευρώπη και τις Η.Π.Α., συνέδρια που παρακολουθούσε και επιτηρούσε αυστηρά η Εθνική Υπηρεσία Ασφάλειας (National Security Agency – NSA). Αλλά, πρόσφατα, τα δίκτυα των υπολογιστών και τα ιδιωτικά κομπιούτερ απόκτησαν την αναγκαία ταχύτητα για να κάνουν αυτές τις ιδέες πρακτικές για όλους. Και τα επόμενα δέκα χρόνια θα μας δώσουν ακόμη περισσότερη ταχύτητα για να γίνουν οι ιδέες οικονομικά εφικτές και ουσιαστικά αδύνατον να εμποδιστούν. Δίκτυα υψηλών ταχυτήτων, ψηφιακές τηλεφωνικές γραμμές, μη-ανιχνεύσιμες συσκευές, έξυπνες κάρτες, δορυφόροι, πομποί Ku-band, υπολογιστές που εκτελούν πολλά εκατομμύρια εντολές το δευτερόλεπτο, τσιπάκια κωδικοποίησης, θα είναι μερικές μόνο από τις τεχνολογίες που θα καταστήσουν όλα τα προηγούμενα εφικτά.
Το Κράτος, φυσικά, θα προσπαθήσει να σταματήσει ή να φρενάρει την εξάπλωση αυτής της τεχνολογίας, εκφράζοντας ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια, μιλώντας για χρήση αυτής της τεχνολογίας από εμπόρους ναρκωτικών, για εύκολη φοροδιαφυγή, και θα εκφράσει φόβους για κοινωνική αποσύνθεση. Πολλές από αυτές τις ανησυχίες θα είναι πραγματικές – η Κρυπτο-Αναρχία θα επιτρέψει τα εθνικά μυστικά να ανταλλάσσονται ελεύθερα, όπως θα επιτρέψει και το εμπόριο παράνομων και κλεμμένων υλικών. Μια ανώνυμη ψηφιακή αγορά θα ανοίξει τις πόρτες ακόμη και για τις αποτροπιαστικές αγορές δολοφονιών και εκβιασμών. Διάφορα εγκληματικά και ξένα στοιχεία θα είναι ενεργοί χρήστες του ΚρυπτοΔικτύου.
Όλα αυτά, όμως, δεν θα σταματήσουν την εξάπλωση της Κρυπτο-Αναρχίας.
Όπως η εφεύρεση της τυπογραφίας μείωσε τη δύναμη των μεσαιωνικών συντεχνιών και άλλαξε τη δομή της εξουσίας, έτσι και οι μέθοδοι κρυπτογραφίας θα αλλάξουν ριζικά τη φύση των εταιριών και της κυβερνητικής παρέμβασης στις οικονομικές συναλλαγές. Σε συνδυασμό με την εμφάνιση του εμπορίου πληροφορίας, η Κρυπτο-Αναρχία θα δημιουργήσει μια ρευστή αγορά για τον καθένα μας και για όλα τα αγαθά που μπορούν να περιγραφούν με λέξεις και εικόνες. Και όπως μια φαινομενικά μικρή εφεύρεση όπως το συρματόπλεγμα έκανε δυνατή την περίφραξη τεραστίων οικοπέδων και κτημάτων, αλλάζοντας έτσι για πάντα τις έννοιες της ιδιοκτησίας γης και τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στη Δύση, έτσι επίσης η φαινομενικά μικρή ανακάλυψη ενός αρχαίου κλάδου των μαθηματικών θα αποδειχτεί ότι είναι ο κόφτης που θα αφαιρέσει το συρματόπλεγμα που είναι στημένο σήμερα γύρω από την πνευματική ιδιοκτησία.
Ξεσηκωθείτε, δεν έχετε τίποτε να χάσετε πέρα από τους συρμάτινους φράχτες σας!
Το Μανιφέστο των Κρυπτο-Αναρχικών – Timothy C. May (tcmay@netcom.com) – 1989
Η ΚΡΥΠΤΟ-ΑΝΑΡΧΙΑ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ!
Το κείμενο που μόλις διαβάσατε έχει γραφτεί το 1988, πριν από 17 χρόνια. Από τότε κυκλοφορεί στους διαδρόμους του Διαδικτύου και στα πλέον προωθημένα έντυπα, προβληματίζοντας όποιον το διαβάζει. Έχει γραφτεί από τον Timothy May, έναν ειδικό των υπολογιστών, ο οποίος διετέλεσε σημαντικός ερευνητής-φυσικός και υψηλόβαθμος σχεδιαστής της Intel, της μεγάλης εταιρείας που δημιούργησε τους μικροεπεξεργαστές και τα ολοκληρωμένα κυκλώματα (τσιπάκια) και κατέχει σήμερα το 90% της παγκόσμιας αγοράς στην κατασκευή και αγορά επεξεργαστών.
Φαινομενικά, η Κρυπτο-Αναρχία δεν έχει κατακτήσει ακόμα τον κόσμο μας, οπότε ο Μέι ακούγεται κάπως υπερβολικός στις προβλέψεις του. Όμως, αν αναλογιστούμε τα παγκόσμια γεγονότα των τελευταίων 15 ετών και τα συνδυάσουμε με το μανιφέστο των κρυπτο-αναρχικών, θα δούμε ότι πολλά από αυτά που προβλέπονται στο μανιφέστο έχουν ήδη γίνει πραγματικότητα:
Οι περισσότερες κυβερνήσεις που παραδοσιακά διατηρούσαν τη δύναμή τους επιβάλλοντας τη λογοκρισία και την αστυνόμευση ιδεών και πληροφοριών, όπως η Σοβιετική Ένωση και η Ανατολική Γερμανία, έχουν καταρρεύσει και πέρασαν πλέον στην Ιστορία. Αυτό έγινε μόλις επέτρεψαν την εισβολή του Internet στις χώρες τους…
Οι χώρες που διατηρούσαν μια κρατικά ελεγχόμενη οικονομία (όπως π.χ. ήταν κάποτε η Ελλάδα, στην οποία οι μεγάλοι οργανισμοί ήταν δημόσιοι) έχουν σήμερα γονατίσει οικονομικά. Το μεγαλύτερο μέρος της δημόσιας περιουσίας έχει πλέον ιδιωτικοποιηθεί και διάφοροι επώνυμοι –αλλά κυρίως ανώνυμοι– επιχειρηματίες έχουν γίνει, ειδικά μέσα από τη χρήση της υψηλής τεχνολογίας, ισχυρότεροι ακόμη και από τις κυβερνήσεις τις ίδιες.
Οι κυβερνήσεις σκύβουν το κεφάλι στους διάφορους τεχνοκράτες, οι οποίοι είναι πλέον ανέγγιχτοι από τη φορολογία και από κάθε είδους έλεγχο. Αυτοί «τηλεμεταφέρουν» τα κεφάλαιά τους με τελείως αόρατους τρόπους σε όλο τον πλανήτη (off-shore εταιρίες κτλ). Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να επιβάλλουν νόμους για να ελέγξουν αυτό το χάος, αλλά οι νόμοι έχουν τεράστιες «τρύπες» που αφήνουν τελικά ανέγγιχτους τους τεχνοκράτες.
Ο λόγος και η πληροφόρηση μοιάζουν να έχουν απελευθερωθεί σε μεγάλο βαθμό. Θέματα όπως η εναλλακτική ενημέρωση, η συνωμοσιολογία, η αποκάλυψη μυστικών των κυβερνήσεων και των πολυεθνικών, συζητιούνται ελεύθερα πλέον από όλους μας σε όλο τον πλανήτη, και κανείς δεν φαίνεται ικανός να τα απαγορέψει. Η ελευθερία αυτή δεν έχει δημιουργήσει ακόμη κοινωνικές αναταραχές, αλλά δεν είναι σίγουρο τι θα κάνουν οι επόμενες γενιές καθώς θα διαπιστώνουν πλέον πολύ εύκολα, μόλις μεγαλώνουν, σε τι είδους κόσμο ζούμε…
Οι μεγάλες κυβερνήσεις του πλανήτη μας, όπως π.χ. των Η.Π.Α. και της Μεγάλης Βρετανίας, έχουν κατασκευάσει «μπαμπούλες» για να μπορούν να δικαιολογήσουν την επιβολή ελέγχου στις τεχνολογίες κρυπτογράφησης και στην ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας. Εφηύραν την «παγκόσμια τρομοκρατία» με τους «σούπερ-τρομοκράτες» σε στυλ Μπιν Λάντεν, και μετέφεραν τους στρατούς τους σε κομβικά σημεία του πλανήτη έξω από τα εθνικά τους όρια, για να μπορούν να «πατάνε πόδι» και να ελέγχουν έμμεσα το παγκόσμιο εμπορικό δίκτυο. Έχουν ψηφίσει νόμους που επιτρέπουν την άρση του προσωπικού απορρήτου και νομιμοποιούν την φασιστικού τύπου παρακολούθηση των πολιτών (π.χ. το περίφημο Patriot Act).
ΑΟΡΑΤΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Όλα τα προηγούμενα υποδεικνύουν της ύπαρξη μιας παγκόσμιας αναταραχής, ενός διεθνούς «χάσιμου του μπούσουλα», ενός αναβρασμού πλανητικού επιπέδου, όπου χιλιάδες νεοεμφανιζόμενες κοινωνικές και οικονομικές δυνάμεις αποσυνθέτουν με τη δράση τους το κατεστημένο των υπερδυνάμεων και των πλανητοκρατόρων που βασίλευε μέχρι πρόσφατα.
Ένας πόλεμος, με μόνο τη μια παράταξη φανερή, αυτή του κατεστημένου. Η άλλη παράταξη είναι κρυμμένη, αόρατη, σκοτεινή, άναρχη και χαοτική.
Σήμερα, μέσα από το παγκόσμιο ηλεκτρονικό δίκτυο και τις δυνατότητές του, ένας Σύριος έμπορος χαλιών μπορεί να συνεργαστεί με έναν Ρώσο στρατιωτικό για να κάνει εμπόριο όπλων, να χρηματίσει έναν Τούρκο πολιτικό για να «διευκολύνει» τη μεταφορά των «εμπορευμάτων», να χρησιμοποιήσει μια ελληνική εταιρεία μεταφορών και να προστατεύσει το εμπόρευμά του με Άγγλους μισθοφόρους. Με τα έσοδα της «επιχείρησης» μπορεί να γίνει μέτοχος σε μεγάλη αμερικανική εταιρεία που επηρεάζει την αμερικανική κυβέρνηση – και να πετύχει έτσι ο Λευκός Οίκος να… αγοράσει τα ακριβότερα χαλιά από την επιχείρησή του στη Συρία.
…Όλα αυτά, χωρίς ποτέ ο Σύριος να έρθει σε άμεση επαφή με κανέναν από τους «συνεργάτες» του, χωρίς κανείς να μπορεί να διαπιστώσει ή να εντοπίσει την ταυτότητά του, χωρίς να μπορεί να ελεγχθεί από την κυβέρνηση της χώρας του – και χωρίς φυσικά να πληρώσει φόρους (ίσως μόνο για την πώληση των χαλιών). Όλα αυτά, χρησιμοποιώντας απλώς τα ηλεκτρονικά εργαλεία του παγκόσμιου εμπορικού δικτύου, στο οποίο σημασία δεν έχουν τα ονόματα, αλλά μονάχα το «credit» και τα χρηματικά ποσά που διακινούνται.
Ίσως γεγονότα σαν κι αυτό να κρύβονται πίσω από την απίστευτη φρενίτιδα που έχει πιάσει την αμερικανική εξουσία (που αποτελείται από μερικές γνωστές οικογένειες) για να επιβάλλει μια στρατοκρατούμενη «ειρήνη» σε όλα τα σημεία του πλανήτη (με τη βοήθεια του δικού της στρατού, φυσικά). Ίσως έχει πάρει πολύ στα σοβαρά το μανιφέστο που διαβάσατε στην αρχή αυτού του κειμένου, και γνωρίζει ότι αν η αμερικανική εξουσία δεν βρεθεί «μεσάζοντας» σε όλο τον πλανήτη, με οποιαδήποτε δικαιολογία και όσο το δυνατόν πιο σύντομα, οι εξελίξεις θα την προλάβουν και θα ακολουθήσει κι αυτή τους σοβιετικούς κομισάριους στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας…
Όπως γράφει και ο Timothy May: «Τα σύνορα και οι κυβερνήσεις των κρατών δεν θα είναι σύντομα παρά μόνο καρούμπαλα στο οδόστρωμα της υπερ-λεωφόρου του ελεύθερου εμπορίου και της ελεύθερης πληροφορίας…»
ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΑ ΚΛΕΙΔΩΜΑΤΑ
Το δισκοπότηρο των Κρυπτο-Αναρχικών είναι ο αλγόριθμος RSA. Η κωδικοποίηση που βασίζεται σ’ αυτόν, θεωρείται σήμερα απαραβίαστη. Βασίζεται στην ιδιότητα που έχουν οι μεγάλοι αριθμοί να μην παραγοντοποιούνται εύκολα. Για να σπάσει ένα μόνο μήνυμα που είναι κωδικοποιημένο με τον αλγόριθμο RSA σε λογικό χρόνο, απαιτείται υπολογιστική ισχύ χιλιάδες φορές μεγαλύτερη από τη συνδυασμένη υπολογιστική ισχύ όλων των κομπιούτερ του πλανήτη μας.
Για να γίνει η αποστολή ενός τέτοιου κωδικοποιημένου μηνύματος, ο παραλήπτης πρέπει να δημοσιοποιήσει το «δημόσιο κλειδί» του, έναν ειδικό κωδικό, με τον οποίο ο αποστολέας θα τροφοδοτήσει το πρόγραμμα που θα κάνει την κωδικοποίηση. Η ιδιαίτερη ικανότητα του RSA είναι ότι μετά την κωδικοποίηση ούτε ο ίδιος ο αποστολέας –άρα ούτε κανένας άλλος– μπορεί να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα. Για να γίνει η αποκρυπτογράφηση, ο παραλήπτης έχει ένα ειδικό, μοναδικό και γνωστό μόνο σ’ αυτόν κωδικό, το «ιδιωτικό κλειδί», το οποίο είναι το μοναδικό που μπορεί να κάνει την αποκωδικοποίηση του μηνύματος. Έτσι, αρκεί κάποιος να δημοσιοποιήσει σε μια σελίδα στο Internet ή σε μια εφημερίδα το δημόσιο κλειδί του, για να μπορεί να λαμβάνει μηνύματα από όλο τον κόσμο που μόνο αυτός θα μπορεί να διαβάσει.
Οι κυβερνήσεις φοβούνται ολοφάνερα την «ισχυρή» κρυπτογράφηση του RSA. Η κυβέρνηση των Η.Π.Α., αλλά και άλλες κυβερνήσεις του πλανήτη, όπως της Γαλλίας, έχουν προσπαθήσει να χειριστούν την «απειλή» με διάφορους τρόπους: 1) Περιορίζοντας το μέγεθος του «κλειδιού» που οι πολίτες τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν, βάζοντας νομοθετικό όριο στον τύπο του αλγόριθμου. 2) Απαιτώντας οι πολίτες να «καταθέσουν» τα κλειδιά τους στην κυβέρνηση ή σε αδειούχους πράκτορες της κυβέρνησης που θα δρουν ως «κλειδοκράτορες» και, 3) Έχουν φτάσει στο σημείο να προτείνουν να απαγορευτεί τελείως η ισχυρή κρυπτογραφία. Τίποτε όμως από τα προηγούμενα δεν φαίνεται να εφαρμόζεται…
Ο κρυπτο-αναρχικός καθηγητής προγραμματισμού Phil Zimmerman, ο οποίος φυλακίστηκε από την αμερικανική κυβέρνηση γιατί επέτρεψε να διαφύγουν από τις Η.Π.Α. στον υπόλοιπο κόσμο οι αλγόριθμοι κρυπτογράφησης που ανέπτυσσε, εξηγεί με πολύ εύγλωττο τρόπο πως ήταν η κατάσταση πριν μερικά χρόνια: «Πολύ απλά, είναι μια μάχη για το αν οι σκέψεις και τα μηνύματά μας θα επιτρέπεται να τοποθετούνται μέσα σε κλειστούς φακέλους ή αν θα είμαστε υποχρεωμένοι να τις γράφουμε σε καρτ-ποστάλ ώστε οι κυβερνήσεις να μπορούν να τις διαβάζουν».
Η κωδικοποίηση RSA, είναι αυτή που έδωσε στους Κρυπτο-Αναρχικούς το δικαίωμα να μιλούν για τον ερχομό της Κρυπτο-Αναρχίας. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να παρακαμφθεί και να «σπάσει» εύκολα, παρά μόνο αν χρησιμοποιηθούν οι –θεωρητικοί μέχρι σήμερα– κβαντικοί υπολογιστές. Βέβαια, κάθε εξέλιξη της υπολογιστικής τεχνολογίας είναι και προς όφελος της Κρυπτο-Αναρχίας.
Σήμερα, αν και δεν έχουν ακόμη φτιαχτεί κβαντικά «σπαστήρια κωδικών», έχουν παρόλα αυτά φτιαχτεί ήδη τα πρώτα συστήματα κβαντικής κωδικοποίησης μηνυμάτων, τα οποία είναι ακόμη και θεωρητικά άσπαστα, αφού χρησιμοποιούν κβαντικές διεργασίες σε επίπεδο φωτονίων για να διασφαλίσουν ότι κανείς δεν μπορεί να τα αποκρυπτογραφήσει, πέρα από τον παραλήπτη τους.
Πρόσφατα, το περιοδικό Scientific American (ελληνική έκδοση, Φεβρουάριος 2005) κυκλοφόρησε έχοντας στο εξώφυλλό του την πανηγυρική ανακοίνωση: «Υποκλοπές, Τέλος. Έφτασε η Απαραβίαστη Κβαντική Κρυπτογραφία», όπου ανέλυε τις καινούργιες κρυπτογραφικές ανακαλύψεις…
ΑΝΩΝΥΜΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ
Όλα τα προηγούμενα όμως δεν θα είχαν καμιά αξία και η Κρυπτο-Αναρχία δεν θα μπορούσε ποτέ να απειλήσει τη σημερινή κατάσταση, αν δεν υπήρχε «κρυπτογραφικός» τρόπος να διασφαλιστεί η ταυτότητα των ατόμων που συναλλάσσονται στα πλαίσια μιας κρυπτο-αναρχικής κοινωνίας. Πώς όμως κάτι τέτοιο γίνεται εφικτό, από τη στιγμή που και οι δύο πλευρές παραμένουν, μέσω όλων των προηγούμενων τεχνικών, πλήρως ανώνυμες;
Για ακόμη μια φορά, οι κρυπτο-αναρχικοί δίνουν τη λύση μέσω του αλγόριθμου RSA. Αυτός δουλεύει και ανάποδα, μπορεί δηλαδή να κρυπτογραφήσει ένα μήνυμα με το ιδιωτικό κλειδί, και να αποκρυπτογραφήσει αυτό που θα προκύψει με το δημόσιο κλειδί. Αν στείλω ένα μήνυμα κωδικοποιημένο σε κάποιον με το δικό μου κλειδί, εκείνος δεν χρειάζεται παρά να αποκρυπτογραφήσει το μήνυμα με το δημόσιο κλειδί μου και να δει αν βγαίνει κάποιο νόημα. Αν όντως βγαίνει κάποιο νόημα, μόνο αυτός που έχει το ιδιωτικό κλειδί –το οποίο όπως είπαμε είναι μυστικό και το έχω μόνο εγώ– θα μπορούσε να έχει στείλει το συγκεκριμένο μήνυμα. Έτσι, έχω αποδείξει πέραν πάσης αμφιβολίας την ταυτότητά μου σε σχέση με κάποιο έγγραφο. Τα κρυπτογραφημένα μου μηνύματα μπορούν να θεωρηθούν υπογραφές μου, χωρίς να χρειάζεται να αποκαλύψω την ταυτότητά μου. Από εκεί και έπειτα, θα πρέπει να καλύψω τις υποσχέσεις μου, γιατί αλλιώς ο άλλος συμβαλλόμενος θα μπορεί να δημοσιοποιήσει το γεγονός ότι το άτομο που κατέχει το τάδε κλειδί είναι αναξιόπιστο. Και αυτό μπορεί να μη θίγει ένα παιδί, αλλά σίγουρα θίγει έναν επαγγελματία του Διαδικτύου, που η υπόληψή του είναι το πιστοποιητικό της επαγγελματικής υπόστασής του…
Για αυτόν τον λόγο ο Timothy May υποστηρίζει στο μανιφέστο του ότι τα κρυπτογραφικά μας στοιχεία θα είναι στο μέλλον τα «αληθινά ονόματα» μας και ότι η «υπόληψή» μας θα είναι πλέον σημαντικότερη από κάθε άλλο χαρακτηριστικό μας. Αφού κάθε κωδικοποιημένο μήνυμά μας θα μπορεί να αντιμετωπιστεί ως υπογεγραμμένη και πιστοποιημένη δήλωση, ο λόγος μας θα έχει τότε πολύ μεγαλύτερη αξία από ό,τι έχει σήμερα. Έτσι, μια άσπιλη υπόληψη της διαδικτυακής περσόνας μας, θα είναι ένα πιστοποιητικό που θα ανοίγει πολλές πόρτες συναλλαγών…
Με παρόμοιο τρόπο κατασκευάζονται σήμερα οι ηλεκτρονικές υπογραφές, οι οποίες θεωρούνται τόσο απαραβίαστες, που οι περισσότερες τράπεζες τις αποδέχονται και τις χρησιμοποιούν. Εκεί μάλιστα στηρίζεται σήμερα το ηλεκτρονικό εμπόριο και οι αγορές μέσω Διαδικτύου.
Χρησιμοποιώντας ανάλογες τεχνικές, μπορούν να γίνονται απαραβίαστες εκλογές (όπως είναι φανερό όμως, μόνο εκείνοι που μπορούν να χειριστούν όλες αυτές τις πολυπλοκότητες θα έχουν πλήρη και ουσιαστικά δικαιώματα ψήφου). Μπορούσαν να φτιαχτούν συστήματα «τυφλής τυποποίησης», στα οποία κάποιος μπορεί να υπογράψει ένα κείμενο χωρίς να μπορεί να το διαβάσει (χρήσιμο για τα γραφεία ευρεσιτεχνιών). Η λίστα των πιθανών εφαρμογών της κρυπτογραφίας περιλαμβάνει νέου τύπου συμβόλαια που υπογράφονται από απόσταση, μηνύματα που μπορούν να διαβαστούν μόνο αν συμφωνούν όλοι ή ένας συγκεκριμένος αριθμός παραληπτών (χρήσιμο για διαθήκες). Όσο για τον τομέα της κατασκοπίας, νομίζω ότι δεν χρειάζεται να αναπτύξουμε τις πιθανές εφαρμογές που βρίσκει ο RSA εκεί. Επίσης, οι κρυπτο-αναρχικοί τονίζουν ότι η δυνατότητα ανώνυμων μηνυμάτων δίνει πλέον την ευκαιρία σε πολλούς εργαζόμενους κυβερνητικών και πολυεθνικών οργανισμών να «βαρέσουν τη σφυρίχτρα», να προδώσουν δηλαδή πολλές βρωμιές και παρανομίες που βλέπουν εκεί που εργάζονται αλλά μέχρι χθες δεν τολμούσαν να μιλήσουν. Έτσι ίσως δικαιολογείται η τεράστια αύξηση των πληροφοριών που φτάνουν πλέον στα αυτιά του κοινού…
Η ανακάλυψη των ηλεκτρονικών υπογραφών, άνοιξε το δρόμο για μια ακόμη πιο απίστευτη εφαρμογή, η οποία, όπως υποστηρίζουν οι Κρυπτο-Αναρχικοί, ανοίγει με τη σειρά της διάπλατα το δρόμο για τη μελλοντική επικράτηση της Κρυπτο-Αναρχίας: Αν μια ηλεκτρονική υπογραφή μπορεί να είναι απαραβίαστη, τότε μπορούμε να φτιάξουμε με τον ίδιο τρόπο, ηλεκτρονικό ανώνυμο χρήμα!
ΚΡΥΠΤΟ-ΑΝΑΡΧΙΚΟ ΧΡΗΜΑ
Το ηλεκτρονικό χρήμα είναι τελείως ανώνυμο και μη-ανιχνεύσιμο. Φυσικά δεν είναι ακόμη δημοφιλές, ακριβώς λόγω της παράξενης φύσης του. Όμως προβλέπεται σύντομα να αρχίσει να αντικαθιστά με μεγάλους ρυθμούς το πραγματικό χρήμα, γιατί προσφέρει πολλές –μάλλον ύποπτες– δυνατότητες. Η κύρια είναι ότι είναι εύκολο να γίνουν με αυτό μεγάλες μεταφορές χρημάτων από κράτος σε κράτος, χωρίς να μπορούν να ανιχνευτούν φορολογικά. Μια άλλη ενδεικτική είναι ότι ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία μεγάλων μη-ανιχνεύσιμων «διαδικτυακών καζίνο» τα οποία θα μπορούν να πληρώνουν –αλλά και να αντλούν χρήματα από τις τσέπες των τζογαδόρων– μέσω του Internet, χωρίς την ανάγκη των πιστωτικών καρτών.
Ένας από τους κορυφαίους θεωρητικούς και πρωτοπόρους του ηλεκτρονικού χρήματος είναι ο David Chaum, ο οποίος έχει ιδρύσει την εταιρεία Digicash και έχει εργαστεί πάνω στη δημιουργία συστημάτων ανώνυμων συναλλαγών. Το πρότυπα ηλεκτρονικού χρήματος που έχει σχεδιάσει, έχουν γίνει δεκτά από ένα μεγάλο αριθμό τραπεζών ως δυνατά εργαλεία συναλλαγών, ισοδύναμα μέχρι στιγμής με τις επιταγές, τις πιστώσεις, τα ομόλογα, τα γραμμάτια, και τις «σφραγίδες ποιότητας νομίσματος». Η εργασίες του Chaum σχετικά με το ηλεκτρονικό χρήμα, οι οποίες δημοσιεύονται σε οικονομικά και ακαδημαϊκά περιοδικά από το 1985, έχουν δημιουργήσει την πεποίθηση ότι θα μπορούσε να κατασκευαστεί μια ψηφιακή οικονομία με πλήρη ανωνυμία, μη-ανιχνευσιμότητα και αναρχο-καπιταλιστικά χαρακτηριστικά.
Το ηλεκτρονικό χρήμα, όπως έχει σχεδιαστεί από τους κρυπταναλυτές, μπορεί να μεταφερθεί μέσω e-mail και κωδικοποιημένο σε όλα τα σημεία της Γης. Διαθέτει επίσης μερικές πολύ ενδιαφέρουσες δυνατότητες. Π.χ. μπορεί να «αποδεσμευτεί» από την τελευταία συναλλαγή του μέσω μιας ειδικής κωδικοποίησής του, χωρίς όμως να ακυρωθεί για τις τράπεζες, οι οποίες με μια άλλη ειδική επεξεργασία θα μπορούν να πιστοποιήσουν την αξία του.
Επίσης, έχουν βρεθεί τρόποι να γίνονται εξαργυρώσεις του, χωρίς να αποκαλύπτεται η ταυτότητα αυτού που θα παραλάβει το αντίτιμό του. Φυσικά, οι κυβερνήσεις έχουν πανικοβληθεί εξαιτίας όλων αυτών και έχουν απαιτήσει να ενσωματωθούν στο ηλεκτρονικό χρήμα κάποιες λειτουργίες που θα το κάνουν ανιχνεύσιμο όταν θα ζητείται.
Όμως κάποιοι κρυπτο-αναρχικοί, ανάμεσά τους οι Ian Goldberg και Doug Barnes, έχουν αναπτύξει μεθόδους για να κάνουν ακόμη και ένα τέτοιο χρήμα, πλήρως μη ανιχνεύσιμο…
Οι παράξενες εφαρμογές του ηλεκτρονικού κρυπτογραφημένου χρήματος δεν σταματούν εδώ. Οι οικονομολόγοι συνειδητοποιούν ότι με το συνδυασμό κάποιων προχωρημένων οικονομικών τεχνικών και του ηλεκτρονικού χρήματος, μπορούν να δημιουργήσουν παραδοξότητες όπως «αιώνια κεφάλαια» τα οποία δεν θα χάνουν ποτέ την αξία τους και, χωρίς να είναι ανιχνεύσιμα, θα μπορούν να χρηματοδοτούν επί αιώνες επιχειρήσεις σε διεθνές επίπεδο, τελείως ανέγγιχτα από τις κυβερνήσεις. Οι πιθανές εφαρμογές όλων αυτών των ιδεών είναι σίγουρο ότι θα προκαλέσουν τριγμούς σε παγκόσμιο επίπεδο και θα προκαλέσουν την κατάρρευση πολλών οικονομικών συστημάτων και κρατών…
Η ΚΡΥΠΤΟ-ΑΝΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΛΙΓΩΝ
Όλα αυτά που διαβάσατε σ’ αυτό το άρθρο ίσως ακούγονται τρομακτικά, αν και σίγουρα είναι πολλοί εκείνοι που θα ήθελαν να δούνε την κατάρρευση της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας και όλων των αμερικανότροφων κρατών εξαιτίας της Κρυπτο-Αναρχίας. Σίγουρα όμως υπάρχει μια δυσάρεστη λεπτομέρεια, που ακόμη και οι ίδιοι οι κρυπτο-αναρχικοί αποφεύγουν να συζητούν: Όλες οι τεχνικές για τις οποίες μιλάμε, είναι προσβάσιμες μονάχα από εκείνους που έχουν τη γνώση του χειρισμού τους. Είναι χρήσιμες μονάχα σε εκείνους που έχουν τα μέσα και τις ευκαιρίες για να τις εκμεταλλευτούν. Και αποδεικνύονται παντοδύναμες μονάχα στα χέρια των πιο ισχυρών, που θα τις χρησιμοποιήσουν τελικά ως ένα ακόμη εργαλείο καταπίεσης των άλλων. Για αυτό και οι κρυπτο-αναρχικοί παραδέχονται ότι η Κρυπτο-Αναρχία δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια «κάπως αναρχική προσέγγιση του καπιταλισμού», αφού το τελικό της αποτέλεσμα δεν θα είναι τίποτε παραπάνω από το να κάνει τους αδύναμους πιο αδύναμους και τους ισχυρούς πιο ισχυρούς…
Για αυτούς τους λόγους, ο διάσημος «αριστερός» χάκερ αλλά και οραματιστής μιας κοινωνίας χωρίς ιδιοκτησία, ο Richard Stallman, αντιπροτείνει στην Κρυπτο-Αναρχία: «Είναι καλύτερα να μην έχετε μυστικά, γιατί όλα τα μυστικά σας θα αποκαλυφθούν. Για αυτό αφήστε την πληροφορία ελεύθερη, κάτι που είναι και ηθικότερο και κοινωνικά σωστότερο»…
Όμως, αν και η Κρυπτο-αναρχία έχει τη σκοτεινή πλευρά της, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι ζούμε σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση πολέμου «όλων εναντίον όλων». Μια ιδεατή κοινωνία κοινοκτημοσύνης προϋποθέτει ένα ανθρώπινο επίπεδο μάλλον πολύ μακριά από αυτό στο οποίο βρισκόμαστε. Έτσι, όπως και ο Timothy May διαπιστώνει στο μανιφέστο του, μπορεί μεν η Κρυπτο-Αναρχία να μην είναι ό,τι καλύτερο και να φέρει πράγματι την κοινωνική αποσύνθεση, αλλά είναι δύσκολο, μέχρι και αδύνατο, να αποφευχθεί ο ερχομός της. Όταν λοιπόν θα έρθει, θα είναι καλύτερα να μπορούμε κι εμείς να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία της, παρά να μείνουμε οι μόνοι «διάφανοι» σε μια κοινωνία μυστικών συνεννοήσεων και ανώνυμων συναλλαγών…
Ο ΤΣΕΛΕΜΕΝΤΕΣ ΤΟΥ ΚΡΥΠΤΟ-ΑΝΑΡΧΙΚΟΥ
Το μεγαλύτερο μέρος του κοινού θεωρεί ότι η υψηλή τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί μονάχα για την αποτελεσματικότερη παρακολούθηση των πολιτών. Εξάλλου, παιδιά της υψηλής τεχνολογίας είναι και οι κάμερες που έχουν στηθεί παντού μέσα στις πόλεις, οι διάφοροι χάκερ που τρυπώνουν μέσα στα προσωπικά μας αρχεία, οι τεράστιες databases που εξυπηρετούν το αποτελεσματικότερο «φακέλωμά» μας.
Όμως, η τεχνολογία και οι εφαρμογές της μπορούν να εφαρμοστούν και για το αντίθετο ακριβώς σκοπό: για την πλήρη διαφύλαξη του προσωπικού απόρρητου ενώ δρούμε μέσω του Διαδικτύου για τους προσωπικούς μας σκοπούς. Με τη χρήση μερικών προγραμμάτων που κυκλοφορούν ελεύθερα στο διαδίκτυο, με αρκετή προσοχή και με κάποια απαραίτητη εμβάθυνση στη γνώση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των ψηφιακών συσκευών, μπορούμε να αποφύγουμε πλήρως κάθε προσπάθεια παρακολούθησης των κινήσεών μας, τουλάχιστον των ψηφιακών.
Οι κρυπτο-αναρχικοί σε διάφορα κείμενά τους στο διαδίκτυο (στο www.uni-mannheim.de/studorg/gahg/PGP/cryptolog1.html, μπορείτε να διαβάσετε πολλά από αυτά), προτείνουν κάποιες πολύ εξελιγμένες τεχνικές ανώνυμης ψηφιακής περιήγησης. Αλλά τα κείμενα αυτά είναι πολύ τεχνικά και ασχολούνται εκτενώς με το θεωρητικό μέρος της κρυπτογράφησης, οπότε δεν διαβάζονται εύκολα. Για αυτό θα προσπαθήσω εδώ να σας περιγράψω, με απλά λόγια, πώς μπορείτε να διασφαλίσετε το δικό σας προσωπικό διαδικτυακό απόρρητο:
Πρώτα από όλα, πρέπει να σιγουρευτείτε ότι δεν σας παρακολουθεί ήδη κάποιος μέσω του υπολογιστή σας. Πρέπει να εξοπλίσετε τον υπολογιστή μας με κάποια ενημερωμένα προγράμματα «καθαρισμού» των πιθανών spyware που περιέχει (διαβάστε το κείμενο για το Εμπόριο Πληροφοριών, όπου αναφέρω αναλυτικά τι είναι τα spyware και πώς αντιμετωπίζονται).
Το ίδιο ισχύει για τους ιούς, οι οποίοι αντιμετωπίζονται με ένα καλό αντιϊοικό πρόγραμμα, το οποίο θα ενημερώνεται συχνά (σήμερα, αρχές 2005, διάφορες κοινότητες του Internet θεωρούν ως καλύτερο πρόγραμμα κατά των ιών το ρωσικό Kaspersky Antivirus).
Επίσης, κάποια προγράμματα όπως το XP-Antispy, το οποίο μπορείτε να βρείτε δωρεάν στη σελίδα http://xp-antispy.org, αφαιρούν τα ενσωματωμένα στο λειτουργικό σύστημα των Windows προγράμματα αναγνώρισης που στέλνουν διάφορες πληροφορίες για τη χρήση του υπολογιστή σας προς τη «μαμά» Microsoft.
Δεύτερον, σιγουρευτείτε ότι ο υπολογιστής σας δεν είναι «διάφανος» και ορατός στο Internet.
Υπάρχουν ειδικά προγράμματα που χρησιμοποιούν οι χάκερ αλλά και οι υπηρεσίες πληροφοριών, που μπορούν να ελέγξουν σε λιγοστά δευτερόλεπτα την ύπαρξη όλων των υπολογιστών σε ένα εθνικό δίκτυο, με μια τεχνική που ονομάζεται «port scan».
Για να αποφύγετε το σκανάρισμα του δικού σας υπολογιστή, πρέπει να εγκαταστήσετε ένα «firewall», ένα ειδικό πρόγραμμα που δεν επιτρέπει την ανεξέλεγκτη σύνδεση του υπολογιστή σας με ξένους υπολογιστές. Αυτό το πρόγραμμα μπορεί να ρυθμιστεί ώστε να μην αφήνει τον υπολογιστή να απαντά σε εξωτερικές «κλήσεις», οπότε ο υπολογιστής σας θα είναι σαν να μην υπάρχει. Αφού εγκαταστήσετε ένα firewall, υπάρχουν ειδικές σελίδες στο διαδίκτυο, που μπορούν να κάνουν προσομοίωση ενός port-scan εναντίον του υπολογιστή σας, και σας ενημερώνουν αν ο υπολογιστής σας είναι ορατός ή όχι. Μια πολύ καλή τέτοια σελίδα είναι το https://grc.com/x/ne.dll?bh0bkyd2, όπου υπάρχει ένα online τεστ που ονομάζεται Shields-Up, το οποίο σας ενημερώνει για τις τρύπες της ασφάλειας του υπολογιστή σας (ένας καλοστημένος υπολογιστής, βγάζει μόνο «πράσινα» στο τεστ «all service ports» της συγκεκριμένης σελίδας).
Τρίτον, αφού πλέον έχετε διασφαλίσει ότι δεν μπορεί να μπει κανείς στον υπολογιστή σας και να αντλήσει από εκεί τα στοιχεία σας, πρέπει να καλύψετε τα ίχνη των κινήσεών σας στο Internet. Η χρήση των anonymous proxy servers, τα οποία είναι ειδικοί servers που αναλαμβάνουν να «ανακατευθύνουν» (reroute) τις κινήσεις σας προς διάφορες σελίδες, διασφαλίζει ότι κανείς δεν ξέρει ποιες σελίδες επισκέπτεστε και από ποιο σημείο του πλανήτη. Τα proxy servers πρέπει να τα βρείτε σε κάποια λίστα στο Internet (π.χ. www.samair.ru/proxy) να διαλέξετε κάποιο και να το τοποθετήσετε στα connection settings του λειτουργικού συστήματος του υπολογιστή σας…
Τέταρτον, πρέπει να σιγουρέψετε την ασφαλή ανταλλαγή των μηνυμάτων σας με τους ανθρώπους που επικοινωνείτε και την κωδικοποίηση των «ευαίσθητων» αρχείων σας. Ένας από τους ασφαλέστερους τρόπους μη-παρακολουθήσιμης επικοινωνίας και κρυπτογράφησης αρχείων σήμερα γίνεται μέσω προγραμμάτων όπως το PGP (Preety Good Privacy) ή το Deltacrypt, τα οποία χρησιμοποιούν μια μέθοδο κωδικοποίησης μηνυμάτων με το σύστημα του λεγόμενου «δημοσίου κλειδιού» και με τον αλγόριθμο RSA.
Πέμπτον, αφού όλα τα κλειδιά, τα passwords κτλ, θα βρίσκονται αποθηκευμένα στον υπολογιστή σας και θα είναι διαθέσιμα σε όποιον τον ανοίξει, φροντίστε να κλειδώσετε την πρόσβασή σας στον υπολογιστή που χρησιμοποιείτε με κωδικούς πρόσβασης και να έχετε κωδικοποιημένα (encrypted) και κλειδωμένα με κωδικό τα «ευαίσθητα» αρχεία στα οποία βρίσκονται τα μυστικά σας…
Η τελευταία απαραίτητη τεχνική είναι η χρήση των «anonymous remailers». Αυτοί είναι ειδικοί server (κεντρικοί υπολογιστές) που υπάρχουν στο διαδίκτυο και αναλαμβάνουν να πάρουν το μήνυμά σας, να αφαιρέσουν τα στοιχεία του αποστολέα, να το «πακετάρουν» μαζί με χιλιάδες άλλα μηνύματα και μόνο μετά να το στείλουν στον προορισμό του. Έτσι, κάποιος που θα εντοπίσει το μήνυμα όταν αυτό θα φτάσει στον προορισμό του δεν θα μπορεί να εντοπίσει από πού ξεκίνησε, αφού οι remailers μπορεί να είναι διασκορπισμένοι σε όλον τον πλανήτη και ο αρχικός αποστολέας να βρίσκεται οπουδήποτε αλλού…
Η υποδομή του anonymous remailing σε συνδυασμό με την κωδικοποίηση RSA, εξασφαλίζει ότι κανείς δεν μπορεί να διαβάσει το μήνυμά σας αν το υποκλέψει στην πορεία του, ενώ ο παραλήπτης του, ο μόνος που θα μπορεί να το διαβάσει, δεν θα μπορεί να εντοπίσει από που ήρθε. Ο συνδυασμός αυτών των ιδιοτήτων, διασφαλίζει την πλήρη ανωνυμία μιας επικοινωνίας…
Αν χρησιμοποιήσετε τα παραπάνω, αν φροντίσετε να ενημερώνεστε για τις εξελίξεις των υπολογιστών και των δικτύων και δείξετε την απαραίτητη προσοχή και πονηριά (τι νόημα έχει να κάνετε όλα τα προηγούμενα αν αφήνετε τα προσωπικά σας στοιχεία σε κάθε σελίδα που επισκέπτεστε και σας το ζητάει;), τότε οι κινήσεις σας στο δίκτυο είναι αρκούντως μυστικές. Μόνο η εταιρεία που σας παρέχει την πρόσβαση γνωρίζει πότε και για πόσο συνδεθήκατε στο Δίκτυο και τις κατευθύνσεις, αλλά όχι το περιεχόμενο, μερικών από τα πακέτα πληροφορίας που στείλατε…
Βιολογικό Μάτριξ: Ο Αγώνας της Ύπαρξης να ξεπεράσει τον εαυτό της
O μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου, είναι πάντα ο ίδιος του ο εαυτός. Και αυτός ο εχθρός είναι ο πιο δύσκολος να τον πολεμήσεις, γιατί έχει την ικανότητα να ξεφεύγει από κάθε απόπειρά σου να τον παγιδέψεις, να τον περιορίσεις, να τον «ορίσεις». Γιατί ο εαυτός σου, δεν είναι ποτέ εδώ – ταυτόχρονα, όμως, στέκεται πάντα ενάντια σε κάθε σου θέληση, σε κάθε σου απόφαση, σε κάθε σου επιθυμία.
Κάπου μέσα στα βάθη της αντίληψής μας, όλοι μας γνωρίζουμε τη δυσάρεστη αλήθεια: Ότι δεν είμαστε δέσμιοι μονάχα των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, πληροφοριακών matrices, αλλά και κάποιων ισχυρότερων και αρχαιότερων μηχανισμών που μας κρατούν σφιχτά, κυριολεκτικά «από τα αχαμνά». Ότι είμαστε δέσμιοι στη μηχανιστική φύση μας, στη «βελτιστοποιημένη βιολογική υπόσταση του κυνηγού», στα ένστικτα του «πρωτεύοντος θηλαστικού» και στην αυστηρή «φυσική επιλογή»…
Αν αντικρίσουμε τον εαυτό μας χωρίς να τον κρύψουμε πίσω από την πονηρή λεξούλα «εγώ», θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν είμαστε τίποτε παραπάνω από προγραμματισμένες και απόλυτα μηχανικές αντιδράσεις στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος… Και δεν αναφέρομαι μονάχα στη σωματική μας φύση, που είναι ολοφάνερα υποταγμένη σε χίλιους δυο χημικούς και μηχανικούς μηχανισμούς, αλλά και στην ψυχολογική-πνευματική μας υπόσταση, που κι αυτή είναι παγιδευμένη σε ατελείωτους «προγραμματισμούς», απομεινάρια της «φυσικής επιλογής» και του αιώνιου αγώνα για επιβίωση.
Δυστυχώς κανένας μας, όσο ισχυρή θέληση κι όσο πολυμήχανη εφευρετικότητα κι αν διαθέτει, δεν μπορεί να ξεπεράσει αυτά τα ψυχικά και βιολογικά συμπλέγματα (complexes). Και δεν μπορούμε να τα ξεπεράσουμε, γιατί αυτά συνθέτουν κατά κάποιον τρόπο την ίδια μας την ύπαρξη. Χωρίς αυτά δεν θα ήμασταν άνθρωποι…
Οι έννοιες βιολογικό matrix, μηχανιστική φύση, βελτιστοποιημένη βιολογική υπόσταση κλπ, αν και ως λέξεις είναι γνωστές, στην ουσία είναι πολύ ξένες για την καθημερινή σκέψη μας και πολύ λίγοι είναι εκείνοι που μπορούν να ισχυριστούν ότι τις καταλαβαίνουν σε βάθος. Σκεφτείτε τι σημαίνουν. Είναι φριχτές αλήθειες, κωδικοποιημένες, που κάποιοι συνειδητοποίησαν εδώ και πολύ καιρό, αλλά προτίμησαν να κρύψουν πίσω από επιστημονικοφανείς ορισμούς, μήπως κι έτσι τις ξορκίσουν ή τις ξεχάσουν.
Ας δούμε όμως «πόσο βαθιά φτάνει η ποντικότρυπα» που ανοίγεται πίσω τους, τολμώντας να κρυφοκοιτάξουμε μέσα τους…
Ας μιλήσουμε πρώτα για το «βιολογικό matrix».
Ζούμε σε ένα κλειστό οικοσύστημα, ένα πλέγμα που αποτελείται από την ενεργειακή-τροφική-γενετική διασύνδεση των τρισεκατομμυρίων ζωντανών (βιολογικών) πλασμάτων που ζούνε σ’ αυτόν τον πλανήτη που λέγεται Γη.
Το βιολογικό υλικό που κυκλοφορεί σε ένα κλειστό οικοσύστημα, δεν χάνεται και δεν «ξεφεύγει» ποτέ από αυτό και, ταυτόχρονα, δεν καταστρέφεται ποτέ πραγματικά. Μεταμορφώνεται, μεταλλάσσεται, ανασχηματίζεται, εξελίσσεται, αλλά δεν σταματά ποτέ να υπάρχει, και είναι βασικά απαράλλαχτο: το DNA που περιέχεται στα κύτταρά μας, είναι το ίδιο σχεδόν DNA που κρύβεται στα κύτταρα των πιο ταπεινών αλλά και των πιο απίστευτων πλασμάτων του πλανήτη, όπου κι αν αυτά κρύβονται, στα βάθη των ωκεανών, σε ανήλιαγες τρώγλες, στα πιο ψηλά βουνά, με πραγματικά ελάχιστες διαφοροποιήσεις από είδος σε είδος. Και υπάρχει μεν σε χιλιάδες πιθανές διαφοροποιήσεις, αλλά είναι πάντα το ίδιο, ακόμη και πέρα από τον τόπο και το χρόνο, με τον ίδιο τρόπο που μια γλώσσα σαν τα Ελληνικά είναι πάντα Ελληνικά, όσες διαφορετικές προτάσεις κι αν καταφέρεις να φτιάξεις χρησιμοποιώντας την. Το Μέσον είναι το Μήνυμα – και το DNA είναι η Ζωή, αυτοπροσώπως… Εμείς, κάθε πλάσμα ξεχωριστά, δεν είμαστε παρά κομμάτια του, κύτταρα, ενώ αυτό είναι το πλήρες σώμα…
Το DNA είναι η βασική μήτρα (matrix) πληροφορίας που απ’ αυτήν χτίζεται η μορφή και η υπόστασή μας. Eίναι η «γλώσσα της ζωής», το κωδικοποιημένο μήνυμα που περιέχεται στα πλάσματα και τα πληροφορεί τι είναι, πώς πρέπει να μεγαλώσουν, τι πρέπει να εκτελέσουν, ποιος είναι ο τελικός τους σκοπός, πότε πρέπει να «ανακυκλωθούν» πεθαίνοντας.
Ναι, ακόμη και ο θάνατος είναι μια μυστική μαγική λέξη, ένα «password» κρυμμένο μέσα στις αλυσίδες του DNA, το οποίο κανένας hacker δεν έχει μέχρι σήμερα καταφέρει να «σπάσει» και να ξεπεράσει. Μια απλή πληροφορία σε δυαδική μορφή, on – off. Και αυτό το ελάχιστο bit πληροφορίας, καθορίζει όλη την ύπαρξή μας, σημαδεύοντας το ύστατο όριό της…
Όπως πρόσφατα παρατήρησαν οι βιολόγοι, αφού προχώρησαν αρκετά στην αποκωδικοποίησή του, το DNA δεν είναι μια όμορφη μαθηματική εξίσωση, ούτε ένα βιολογικό «ποίημα». Πολλά κομμάτια μέσα στη δομή του είναι «θόρυβος», άσχετες και παράδοξες πληροφορίες που δεν χρησιμεύουν πουθενά, γενετικές φρικαλεότητες σε λανθάνουσα μορφή που περιμένουν την ευκαιρία για να εκφραστούν. Όλοι αυτοί οι εφιάλτες δεν βρίσκονται κάπου εκεί έξω, αλλά μέσα στα ίδια μας τα κύτταρα. Το χάος, το αναπάντεχο, το παράξενο, βρίσκεται μέσα στην ίδια μας τη φύση, κρυμμένα μέσα στη ίδια τη θεϊκή γλώσσα που μας δίνει ζωή.
Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι το DNA είναι μια χαοτική virtual σούπα δεδομένων που κοχλάζει και ξεπετάει μορφές και πλάσματα. Μέσα σε οποιοδήποτε κύτταρο του ανθρώπινου σώματος κρύβονται δισεκατομμύρια πιθανά και απίθανα πλάσματα, τα οποία θα μπορούσαν να είμαστε εμείς. Αν κάποιο γονίδιο είχε τοποθετηθεί σε άλλη θέση, εσύ που διαβάζεις αυτό το κείμενο, ίσως τώρα να ήσουν ένας άνθρωπος-ελέφαντας, να είχες τρία πόδια, ίσως ένα μονάχα μάτι, ίσως να μην είχες ζήσει για πάνω από μερικά λεπτά σ’ αυτόν τον κόσμο.
Παρόλα αυτά, τα χιλιάδες χρόνια φυσικής επιλογής έχουν επιβάλει ένα μορφολογικό πρότυπο που ακολουθούμε όλοι μας, χωρίς κανένα δικαίωμα επιλογής. Αυτό το μορφολογικό πρότυπο είναι το ψυχικό και βιολογικό πρότυπο του «ανθρώπου», η εξειδανικευμένη του μορφή, το «καλούπι» από το οποίο όλοι μας οφείλουμε να δημιουργούμαστε. Και όταν γράφω «οφείλουμε», το εννοώ κυριολεκτικά. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτό το καλούπι τιμωρείται με θάνατο και απομόνωση.
Ακολουθώντας κάποια προγραμματισμένη ακολουθία εντολών, απορρίπτουμε αμέσως οποιοδήποτε πλάσμα έχει την ατυχία να υλοποιήσει μια δική του έκφραση του βιολογικού ή ψυχικού DNA. Με απλά λόγια, αν το παιδί που θα γεννήσουν δυο άνθρωποι δεν είναι «συμβατό» και παρόμοιο με τους υπόλοιπους ανθρώπους, αν έχει κάποιο χαρακτηριστικό που δεν είναι αναμενόμενο, τότε το παιδί αυτό απορρίπτεται από το κοινωνικό σύνολο. Θεωρείται ένα τέρας, μια «ανωμαλία της φύσης», ένα βδέλυγμα.
Και η έκφραση «ανωμαλία της φύσης», αποκαλύπτει ότι οι άνθρωποι δεν θέλουμε να αφήσουμε τη φύση να κάνει ό,τι αυτή θέλει, πιστεύουμε ότι είμαστε κάτι παραπάνω από αυτήν, αν και ακολουθούμε πάντοτε τυφλά τις διαταγές της…
Η ανθρώπινη φυλή προσπάθησε, στο χρονικό διάστημα που διαρκεί η ύπαρξή της, να σπάσει το βιολογικό matrix δημιουργώντας ένα «κοινωνικό» ανθρώπινο matrix, το οποίο τελικά δεν αποδείχτηκε καλύτερο ή χειρότερο από το φυσικό, αλλά προστέθηκε κι αυτό πάνω από τα προηγούμενα, αυξάνοντας την καταπίεση και την ανελευθερία των πλασμάτων που έτυχε να γεννηθούν κάτω από την «προστασία» του.
Αυτός που βρίσκεται πιο κοντά στα πρότυπα κάθε «κοινωνικής ομάδας», έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνει αποδεκτός από τους άλλους, να βρει σεξουαλικούς συντρόφους, να τεκνοποιήσει περισσότερες φορές, επιβάλλοντας τελικά τη δική του έκφραση του DNA σε περισσότερα παρακλάδια της ανθρώπινης ύπαρξης. Αν κάποιος έχει την ατυχία να μην ταιριάζει με τα πρότυπα, θεωρείται άσχημος, εχθρικός, και υπάρχει σημαντική περίπτωση το DNA του να μην περάσει την «κοινωνική» επιλογή και να σταματήσει εκεί, αφού δεν θα αποκτήσει συνεχιστές.
Αυτά ισχύουν, όπως είπαμε, όταν κάποιο πλάσμα απλώς δεν ακολουθεί τα κοινωνικά πρότυπα. Φανταστείτε λοιπόν τι συμβαίνει όταν δεν ακολουθεί τα βιολογικά, όταν είναι «ανώμαλο» σε σχέση με τους «τυποποιημένους ανθρώπους», όταν είναι ένα πρωτόγνωρο επόμενο βήμα στη σκάλα της εξέλιξης…
Κι όμως, αυτή η ανωμαλία, η απόκλιση από το «καλούπι», είναι επιθυμητή από την πλευρά της φύσης. Αν τα παιδιά γεννιόνταν χωρίς να αλλάζουν ποτέ, η εξέλιξη δεν θα προχωρούσε, και στο σύμπαν δεν θα ζούσε τίποτε άλλο πέρα από μονοκύτταρους οργανισμούς.
Η εξέλιξη είναι επιθυμητή από τη Φύση, είναι μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες του matrix, γιατί έτσι γεννιούνται πλάσματα που είναι «βελτιστοποιημένα» σε σχέση με το περιβάλλον τους, είναι περισσότερο βιώσιμα, καταναλώνουν λιγότερη ενέργεια και παράγουν περισσότερο έργο. Και είναι φανερό πως το σύμπαν επιζητά να υπάρχουν τέτοια πλάσματα, όπως εμείς επιζητούμε να έχουμε στο κινητό μας μπαταρίες που ζυγίζουν και κοστίζουν λιγότερο, αλλά περιέχουν περισσότερη ενέργεια και διαρκούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Η φύση κατασκευάζει πλάσματα για να καταφέρει κάποια στιγμή να αντιστρέψει το «βέλος της εντροπίας». Αυτή την άποψη υποστήριξε ο Αυστριακός νομπελίστας φυσικός Έρβιν Σρέντιγκερ, στο βιβλίο του Τι είναι Ζωή.
Η «εντροπία» είναι με απλά λόγια η φθορά, η φυσική συνέχεια των πραγμάτων, που γίνονται ολοένα και πιο φτωχά σε ενεργειακή ποιότητα. Επιστημονικά αντιπροσωπεύει την αύξηση της ενέργειας ενός «συστήματος» που έχει πλέον «ξοδευτεί», που έχει γίνει ακατάλληλη για να παράγει οποιαδήποτε εργασία. Και επειδή η εργασία σχετίζεται πάντα με τη δημιουργία κάποιας «τάξης», η εντροπία σχετίζεται με την αταξία, την τυχαιότητα, τη φθορά.
Η εντροπία του σύμπαντος, σύμφωνα με το νόμο που διατύπωσε το 1850 ο Γερμανός φυσικός Ρούντολφ Κλόιζιους, αυξάνεται συνεχώς, με τελικό αποτέλεσμα η ενέργεια του σύμπαντος να ξοδευτεί κάποια στιγμή όλη. Τότε το σύμπαν θα καταλήξει στο «θερμικό θάνατο». Θα μετατραπεί σε ένα νεκρό χάος, όπου όλη η τάξη θα έχει εξαφανιστεί και τίποτε δεν θα συμβαίνει πια.
Ο θερμικός θάνατος του Σύμπαντος είναι μια από τις πιο έγκυρες και επιβεβαιωμένες κοσμολογικές προβλέψεις για το ορατό τουλάχιστον Σύμπαν. Όταν το Σύμπαν θα φτάσει σ’ αυτόν σε μερικά τρισεκατομμύρια χρόνια, όλες οι συγκεντρώσεις ενέργειας θα έχουν διαλυθεί, όλα τα αποθέματα «υψηλής ποιότητας» ενέργειας θα έχουν τελειώσει, και το Σύμπαν θα είναι παντού «χλιαρό», εξισορροπημένο, ακίνητο. Δηλαδή νεκρό.
Ο Σρέντιγκερ υποστήριξε ότι η ζωή είναι ένας μηχανισμός που το ίδιο το Σύμπαν δημιούργησε, για να αλλάξει την εντροπία, για να την καταπολεμήσει, για να την αντιστρέψει. Για να αντικαταστήσει δηλαδή τη «φθορά» με τη «βελτίωση», τη διάλυση με τη δημιουργία, τη μείωση της ποιότητας της ενέργειας με την αύξησή της.
Σύμφωνα με τον Στρέντιγκερ η τελική αποστολή της ζωής είναι να δημιουργήσει πλάσματα που θα καταφέρουν τελικά να παράγουν περισσότερο έργο από την ενέργεια που θα καταναλώνουν, να φθείρουν λιγότερο από όσο θα βελτιώνουν, άρα να καταφέρουν να σώσουν το σύμπαν από τον περίφημο «θερμικό θάνατο».
Δεν είναι παράξενο; Όλοι μας νομίζουμε ότι ζούμε στην εποχή της «δημιουργίας», σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία ο κόσμος «βελτιώνεται» και «μεγαλώνει», αλλά στην πραγματικότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ζούμε στην εποχή της φθοράς, στην κάθοδο σε ένα σκοτεινό και παγωμένο θερμικό θάνατο, σε μια καθημερινή πορεία προς το μηδέν, και όχι προς κάποια θεϊκή «τελείωση». Ο κάθε αγώνας μας έχει νόημα, μονάχα όταν βαδίζει ενάντια στην εντροπία, ενάντια στο χρόνο, ενάντια στο θάνατο. Και κάθε πλάσμα που πεθαίνει χωρίς να βοηθήσει να κάνουμε ένα βήμα προς την «εποχή της δημιουργίας», τη μελλοντική στιγμή που το σύμπαν θα σταματήσει να φθείρεται, είναι ένα πλάσμα που πέθανε χωρίς να καταφέρει τίποτε, είναι ένας σύμμαχος του κενού, του τέλους, του σκοταδιού… Η απειλή αυτού του θερμικού θανάτου ολόκληρου του Σύμπαντος, είναι ίσως ο λόγος για τον οποίο το σύμπαν-matrix επιβραβεύει τη συνεχή εργασία και αυτοβελτίωση, και ίσως είναι η απόλυτη δικαιολογία για τη σκληρότητα που βιώνουμε καθημερινά.
Μια σκέψη που πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας όταν μιλάμε για τη «σκληρότητα του κόσμου», είναι πως κι εμείς οι ίδιοι είμαστε τα παιδιά των νικητών, τα παιδιά των πλασμάτων που κατάφεραν να αντεπεξέλθουν στις δυσκολίες, πάλεψαν με τις υπερβολικές απαιτήσεις του κόσμου, κι όχι μόνο κατάφεραν να επιβιώσουν, αλλά κατάφεραν να φέρουν στον κόσμο κι άλλους ανθρώπους, να τους μεγαλώσουν και να τους τροφοδοτήσουν με τα απαραίτητα όπλα για να συνεχίσουν κι εκείνοι τον πόλεμο. Και ο πόλεμος δεν θα τελειώσει παρά μόνο τη στιγμή που η εντροπία, η φθορά, θα σταματήσει να είναι δυνατότερη από τη δημιουργία…
Η παραπάνω σκέψη, είναι πολύ πέρα από τη Νιτσεϊκή ή τη Χεγκελιανή άποψη. Δεν βλέπει το πλάσμα ως πολεμιστή που καλείται να επιβληθεί σε κάθε 
αδυναμία, ούτε ως εγώ που βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο με την ανυπαρξία του, αλλά ως μηχανισμό του Σύμπαντος που έχει φτιαχτεί για να βελτιώσει την ίδια τη φύση του Σύμπαντος, ως ουσιαστικό κομμάτι του Σύμπαντος με σημαντική αποστολή…
Τα σημερινά ανθρώπινα πλάσματα μοιάζει σήμερα να έχουν καταφέρει να βάλουν ένα φρένο στην πολυμορφική μανία της «χαοτικής σούπας» της ζωής. Δημιούργησαν ένα σταθερό πρότυπο, τον «Πολιτισμό», ο οποίος μοιάζει να οδηγεί σε κάποιο σημαντικό στόχο (ο οποίος όμως παραμένει πάντοτε αδιευκρίνιστος και ασαφής) και ο οποίος ορίζει «πώς πρέπει να είμαστε». Έχει όμως δίκιο σ’ αυτό τον ορισμό;
Η ανθρωπότητα μοιάζει να καμαρώνει για την επιτυχία του Πολιτισμού, αλλά όπως διαπιστώνουμε καθημερινά, η σταθερότητα που επιβάλλει είναι κάτι που η φύση δεν θέλει πραγματικά. Για αυτό λοιπόν το Σύμπαν γύρω μας, βάλλει καθημερινά ενάντια στη σταθερότητα των ανθρώπων. Μας επιτίθεται συνεχώς με νέα προβλήματα, με νέες ασθένειες, με νέους κινδύνους. Μας πιέζει να εγκαταλείψουμε την κάθε πεποίθησή μας ότι τα πράγματα είναι σταθερά και αμετακίνητα. Για αυτό μας πληγώνει στα πιο αδύναμα σημεία μας, δεν μας δίνει αυτά που επιθυμούμε, μας πολεμά και στο τέλος μας σκοτώνει, αν και μας δίνει ταυτόχρονα κάθε φορά την υπόνοια ότι υπάρχει τρόπος διαφυγής από όλα αυτά!
Το Σύμπαν μοιάζει να περιμένει από εμάς να σκαρφιστούμε τρόπους και κόλπα, να εξελιχθούμε και να γίνουμε επιθετικότεροι, να εντοπίσουμε μέσα μας τα χαοτικά εκείνα στοιχεία που θα μπορούσαν να γίνουν εργαλεία και όπλα, για να καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε την κατάρα που βαραίνει το Σύμπαν κι εμάς τους ίδιους μαζί…
Αν είναι έτσι, κάθε σταθερότητα είναι εχθρός μας. Πρέπει να επαναστατήσουμε απέναντι στη σταθερότητα, απέναντι στη φθορά που έρχεται μαζί της, απέναντι στην ίδια μας τη βιολογική υποδομή. Πρέπει, με άλλα λόγια, να ξεπεράσουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς, να σταματήσουμε να είμαστε μηχανές που υπακούουν στους σημερινούς νόμους της Φύσης, αλλά να βρούμε τα κρυφά εκείνα μυστικά της Ύπαρξης που θα μας μετατρέψουν σε ένα καινούργιο είδος πλασμάτων, σε όντα ελεύθερα από κάθε βιολογική και μηχανιστική «υποταγή».
Και μαζί μας θα απελευθερωθεί και το Σύμπαν, το οποίο θα έχει έτσι καταφέρει να παράγει μια πηγή αρνητικής εντροπίας, μια πηγή αστείρευτη, που εξ ορισμού θα γεμίσει όλο το σύμπαν με δημιουργία, κάνοντάς το να αποφύγει το θάνατο…
Ίσως, ο Θεός (αν θέλετε να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη λέξη) να συνειδητοποεί πως και ο ίδιος είναι ένα στιγμιαίο φαινόμενο, μια διακύμανση του κενού, και πως είναι καταδικασμένος να εξαφανιστεί στο επόμενο κοσμικό δευτερόλεπτο (που μπορεί να είναι ένα πολύ μεγάλο ανθρώπινο χρονικό διάστημα, αλλά μια στιγμή μονάχα για το σύμπαν). Εξαιτίας της αγωνίας του επερχόμενου χαμού του, ο Θεός χώρισε, λοιπόν, τον εαυτό του σε δισεκατομμύρια κομμάτια και έδωσε, στο καθένα από αυτά, την ευκαιρία να ανακαλύψει τον τρόπο να ξεπεράσει τον εαυτό του. Έτσι, όταν κάποια στιγμή οι «διαχωρισμένοι» εαυτοί επανασυνδεθούν, το αποτέλεσμα θα περιέχει μεγαλύτερη συνείδηση και μεγαλύτερη ουσία από όση η αρχική θεϊκή μάζα…
Όλα αυτά μας φέρνουν μπροστά σε μια υπόθεση. Ίσως, αντίθετα με αυτό που νομίζουμε, να μην είμαστε εμείς που προσπαθούμε να ξεφύγουμε από τη φυλακή του Σύμπαντος. Ίσως το ίδιο το Σύμπαν, εκφρασμένο μέσα από εμάς, προσπαθεί να ξεφύγει από το προδιαγεγραμμένο μέλλον του. Για αυτό μας εφοδίασε με δυνατότητες και μηχανισμούς όπως η αυτοσυνείδηση, που δεν έχουν καμιά σχέση με τη μηχανιστική πλευρά της επιβίωσης. Μηχανισμούς όπως τη φαντασία, τη συνείδηση, την αγωνία για να δούμε πέρα από αυτό που βλέπουμε αυτή τη στιγμή, την ανάγκη για «απόδραση».
Τα κύτταρά μας και τα σώματά μας, ίσως είναι επίτηδες τόσο προβληματικά, ώστε να συνειδητοποιήσουμε την πεπερασμένη φύση μας, ώστε να νιώσουμε θλίψη για τη μικρότητά μας, έτσι ώστε να επαναστατήσουμε κάποτε απέναντι στο ίδιο το εγώ μας, απέναντι στο κυτταρικό DNA και στα δίκτυα που μας κατασκευάζουν και μας κάνουν αυτό που είμαστε. Με αυτή τη λογική, το matrix είμαστε εμείς οι ίδιοι, και παλεύουμε να ξεφύγουμε μονάχα από τον εαυτό μας και την αναπόφευκτη κατάληξή μας …
ΤΟ «ΚΙΝΕΖΙΚΟ ΔΩΜΑΤΙΟ»
Με τα προηγούμενα σχετίζεται το «Επιχείρημα του Κινέζικου Δωματίου», ένα φιλοσοφικό ερώτημα-πείραμα που σχεδιάστηκε για να αποδείξει ότι οι μηχανές δεν θα μπορέσουν ποτέ να αποκτήσουν συνείδηση, αλλά άνετα μπορεί κάποιος να το χρησιμοποιήσει στους συλλογισμούς του σχετικά με την ανθρώπινη ύπαρξη. Το «πείραμα» αυτό καταλήγει σε ένα συμπέρασμα που είναι απόλυτα σχετικό με τα προηγούμενα.
Το «Επιχείρημα του Κινέζικου Δωματίου» διατυπώθηκε από τον φυσικό Τζον Ρ. Σιρλ το 1980, για να αποδείξει ότι οι υπολογιστές δεν πρόκειται ποτέ να αποκτήσουν συνείδηση, όσο «έξυπνοι» κι αν καταφέρουν να γίνουν.
Το πείραμα ζητά να φανταστούμε ότι είμαστε κλεισμένοι μέσα σε ένα σφραγισμένο δωμάτιο, στο οποίο δεν υπάρχουν πόρτες και παράθυρα. Το μόνο πράγμα που διαθέτει αυτό το δωμάτιο, είναι δυο λεπτές σχισμές, από τις οποίες δεν μπορεί να περάσει ούτε φως ούτε ήχος, παρά μόνο ένα λεπτό κομμάτι χαρτί. Μέσα στο δωμάτιο, εκτός από εμάς, υπάρχει και ένα βιβλίο, στις σελίδες του οποίου υπάρχουν πολύπλοκοι κανόνες αντιστοιχίας συμβόλων (και οι κανόνες αυτοί, αν θέλουμε, είναι δυνατόν να αλλάζουν από κάποια εξωτερική θέληση, αλλά αυτό δεν επηρεάζει καθόλου τα συμπεράσματα του πειράματος).
Από τη μια, λοιπόν, σχισμή του δωματίου, μπαίνουν χαρτιά, στα οποία επάνω υπάρχουν ζωγραφισμένα άγνωστα και ακατανόητα σύμβολα. Εσύ, που βρίσκεσαι μέσα στο δωμάτιο, κοιτάς τα σύμβολα στο χαρτί, ανοίγεις το βιβλίο και ακολουθείς τους κανόνες του, για να βρεις ποια είναι η σωστή αντιστοιχία. Σε ένα κενό χαρτί ζωγραφίζεις την αντιστοιχία που βρήκες και το τοποθετείς στη δεύτερη σχισμή, που το ρουφάει και το βγάζει έξω.
Ο Σιρλ μας αποκαλύπτει ότι τα σύμβολα στο αρχικό χαρτί είναι ερωτήσεις στα κινέζικα, ή μια οποιαδήποτε άλλη γλώσσα που σύμφωνα με το πείραμα δεν γνωρίζουμε εμείς, ο έγκλειστος δηλαδή του δωματίου. Οι κανόνες είναι έτσι φτιαγμένοι, που η απάντηση (το εξερχόμενο χαρτί με την αντιστοιχία των συμβόλων) είναι πάντοτε μια λογική απάντηση, στα κινέζικα κι αυτή. Σύμφωνα με τον Σιρλ, ο έγκλειστος μέσα στο δωμάτιο δεν πρόκειται να μάθει ποτέ κινέζικα, ούτε να καταλάβει τι γράφουν τα χαρτιά – αλλά και οι «απέξω» δεν θα μάθουν ποτέ αν μέσα στο δωμάτιο υπάρχει μια συνειδητή οντότητα ή ένας αυτόματος μηχανισμός.
Ο σκοπός για τον οποίο ο Σιρλ διατύπωσε αυτό το «νοητικό πείραμα» ήταν να υποστηρίξει ότι δεν θα κατασκευαστεί ποτέ μια συνειδητή τεχνητή νοημοσύνη ή ότι ακόμη και αν κατασκευαστεί, εμείς, οι έξω από το κουτί, δεν θα έχουμε ποτέ τη δυνατότητα να το διαπιστώσουμε.
Διάφοροι διανοητές έχουν αγκαλιάσει το επιχείρημα αυτό σαν ένα από τα δυνατότερα στην ιστορία της σκέψης.
Δεν είναι δύσκολο να βγάλουμε κι εμείς ένα μικρό συμπέρασμα από το «επιχείρημα», σχετικά με τους ίδιους μας τους εαυτούς: Το γεγονός ότι «εργαζόμαστε» σύμφωνα με τους δεδομένους κανόνες (ή σκεφτόμαστε, αντιδρούμε, απαντούμε, κτλ., διαλέξτε όποιο ρήμα θέλετε), δεν είναι σε καμιά περίπτωση ενδεικτικό ότι διαθέτουμε συνείδηση, ότι καταλαβαίνουμε τι συμβαίνει γύρω μας. Άνετα μπορεί να είμαστε «ανύπαρκτοι», «άψυχοι», «ανούσιοι», και ας το κοινωνικό σύνολο να μας θεωρεί αξιότιμα μέλη του, φτάνει να ακολουθούμε τον προγραμματισμό μας…
Όμως, ένα ερώτημα παραμένει: Μια πραγματική νοημοσύνη, τι θα έκανε τελικά αν βρισκόταν μέσα στο «κινέζικο κουτί»; Αν ο ένοικος του κουτιού έχει πραγματική 
νοημοσύνη, θα ακολουθούσε κι αυτός το πρόγραμμα αιώνια;
Νομίζω ότι εδώ υπάρχει μια σημαντική απάντηση που μας αποκαλύπτει κάτι για την ίδια μας τη φύση:
Είναι σίγουρο ότι μια συνειδητή ύπαρξη, αργά ή γρήγορα θα αρχίσει να αναρωτιέται τι συμβαίνει. Γιατί πρέπει να κάνει αυτή την ηλίθια και ανόητη εργασία; Ποιος βάζει τα χαρτιά στη σχισμή και ποιος λαμβάνει τις απαντήσεις; Και τα ερωτήματα θα φουντώνουν, θα μετατρέπονται ολοένα σε μια μεγάλη υπαρξιακή αγωνία. Κάποια στιγμή ο συνειδητός ένοικος δεν θα μπορέσει να ανεχτεί άλλο την άγνοια, θα αρχίσει να μουτζουρώνει τα χαρτιά, θα τα σχίζει, δεν θα απαντάει, μέχρι που στο τέλος η αγωνία του θα γίνει τόσο μεγάλη, που θα προσπαθήσει να σπάσει τους τοίχους του «κινέζικου δωματίου» και, ίσως, τελικά, τα καταφέρει! Μόνο τότε θα μπορέσει να αποδείξει ότι είναι κάτι πέρα από ένα απλό μηχανικό σύστημα…
Άρα, το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της συνείδησης, αν δεχτούμε ότι αυτό θα έκανε κάθε πραγματικά συνειδητό πλάσμα, είναι το ξεπέρασμα των ορίων.
Πιστεύω ότι το δυνατότερο «σύστημα ασφαλείας» που μας κρατά δέσμιους σε κάθε είδους φυλακή εντοπίζουμε γύρω μας, είναι ότι δρούμε σχεδόν πάντα με τον αναμενόμενο τρόπο, αντιδρούμε με συγκεκριμένο «πρόγραμμα», είμαστε με λίγα λόγια «τυποποιημένοι». Και «τυποποίηση» σημαίνει έλλειψη εξέλιξης, έλλειψη πειραματισμού και, τελικά, έλλειψη συνείδησης. Χωρίς την επανάσταση απέναντι στην ίδια μας την ουσία, δεν θα βγούμε ποτέ από το «κινέζικο κουτί» μας, δεν θα είμαστε ποτέ πραγματικά
ελεύθεροι να ζήσουμε, παρά μόνο θα ζωγραφίζουμε ακατανόητα σύμβολα σε ανόητα χαρτιά, ακολουθώντας κανόνες που δεν έχουν κανένα πραγματικό νόημα…
Αντίθετα, ολόκλητο το Σύμπαν περιμένει -και μας έχει προετοιμάσει για αυτό- να επαναστατήσουμε. Να σχίζουμε τα χαρτιά και να σπάσουμε τους τοίχους της φυλακής μας.
Η απελευθέρωση από το «κινέζικο δωμάτιο» μιας μηχανιστικής ύπαρξης και η δημιουργία ενός πραγματικά «ελεύθερου» όντος, το οποίο τελικά θα καταφέρει να αντιστρέψει ακόμη και το βέλος της εντροπίας, ακούγεται μια πολύ θετική και αισιόδοξη προοπτική. Αλλά δεν είναι πραγματικά έτσι όταν ο ανώριμος εαυτός μας φτάνει στο σημείο να την αντιμετωπίσει. Γιατί, κάθε σκέψη μέσα στο κεφάλι μας που μας ικανοποιεί και μας κάνει να αισθανθούμε όμορφα και ζεστά, είναι μια σκέψη που σχετίζεται με το παρελθόν, με τη χαμένη μας αθωότητα, με τη σταθερότητα των μορφών που μας περιέβαλλαν όταν ήμασταν παιδιά – με την ανέμελη ύπαρξή μας, που ήταν προστατευμένη από τους γονείς μας ή τους άλλους ανθρώπους που μας αγάπησαν, από τους φίλους, τους εραστές… Κανείς μας δεν προτίθεται να κάνει τη βουτιά προς την άβυσσο της ανακάλυψης νέων μορφών και νέων τρόπων ύπαρξης (αυτό που όπως είπαμε επιζητά το Σύμπαν), αλλά προτιμούμε πάντοτε να επιστρέψουμε στο «όμορφο και ασφαλές» παρελθόν, όπου δεν υπήρχαν αγωνίες, δεν υπήρχαν σκέψεις θανάτου και φθοράς…
Δυστυχώς ή ευτυχώς, όμως, είμαστε υποχρεωμένοι εκ των πραγμάτων να τα ξεπεράσουμε όλα αυτά. Κάθε «δίκτυο», κάθε «φυλακή», κάθε «σύστημα», που στήνεται γύρω μας έρχεται σε θεμελιώδη σύγκρουση με την ίδια μας τη φύση, και αργά ή γρήγορα νιώθουμε ότι μας παγιδεύει και ότι απομυζά τη ζωή μας.
Είμαστε αναγκασμένοι να σπάσουμε το matrix της ίδιας μας της ύπαρξης, να μεταλλαχτούμε, να μετατραπούμε σε κάτι ανώτερο, μεγαλύτερο, ελεύθερο από τους κάθε φυσικούς νόμους-δεσμούς της τωρινής μας ύπαρξης, όσο κι αν πονάει κάτι τέτοιο.
Αλλιώς, η θλίψη του χαμένου και ξεχασμένου σκοπού δεν σβήνει ποτέ και ο επερχόμενος θάνατος οδηγεί απλά στην ανυπαρξία…